Gezellige pixels

Wat hebben een gereformeerde 'gezinsmanager' van tien kinderen in de Bijbelgordel en een geëmancipeerde rabbinaal studente in Londen met elkaar gemeen? Niet zo heel veel.

Behalve een gedeelde interesse in gezellige (en nuttige) huiselijkheden.

Teunie, moeder en fulltime huisvrouw is een blogster en schrijfster. Ik ontdekte haar blog via een artikel in Trouw. Teunie's blog, 'Eenvoudig Leven' geeft de lezer een hypermodern kijkje in een ouderwetsche keuken.

De charme van Teunie's blog is de sfeervolle toegankelijkheid waarmee ze schrijft in combinatie met nuttige en leuke huishoudelijke tips. Teunie blogt eerlijk en onbevangen over haar leven en heeft plezier in haar baan als huisvrouw. Haar stukjes kennen een vrolijk-nuchtere Hollandse inslag en hoewel het voor de lezer duidelijk is dat Teunie orthodox-christelijk is wordt dit nergens aan de lezer opgedrongen.

Teunie begon ooit haar blog om tips voor 'eenvoudig leven' te delen. Als moeder van een voetbalelftal heeft ze hier ruimschoots ervaring in. Veel van Teunie's tips stammen uit grootmoeders tijd en zijn zowel creatief en logisch (zelf groenten wecken, broodbakken en producten hergebruiken). Ze geeft recepten van echte Hollandse kost (bietjes in zoetzuur), ideeën hoe het huishouden te organiseren (een houtoven aangesloten op de cv) en klustips (zelf wasmiddel maken). Haar enthousiasme werkt zó aanstekelijk dat ze een waar netwerk aan gelijkgestemden en geïnteresseerden heeft opgebouwd die elkaar steunen en spullen met elkaar uitruilen. Eenvoudig leven begint haast een echte 'community' te worden.

Op een dieper niveau ben ik onder de indruk van Teunie's oprechtheid. Ze verbindt haar geloof met naastenliefde en duurzaam leven. Ze zoekt voldoening in het eenvoudige en het geluk in het grotere verband. Haar missie is om bewust in het leven te staan en zorgvuldig met het milieu om te gaan kan ik alleen maar toejuichen. En bovendien, wie vind het niet leuk om weg te dromen bij een 'nostalgisch' weblog?

Zet dus een fijne pot thee, pak de pan met piepers en de dunschiller en lees. Er zit veel verborgen wijsheid in een eenvoudig (en tevreden) leven.

Parashat Mishpatim

Image by Google

Sermon Finchley Reform Synagogue
Shabbat Mishpatim, 29th of January 2011

Tipping the Balance

Suppose you would participate at a high profile global summit on ‘fighting racism, combating climate change and encouraging economic development’? Ah, and throw in ‘immigration issues’ and ‘sustainable living’ for good measure. And you were asked to present your solution to all these momentous problems in a grandiose plenary session attended by the world’s heads of state.
Meanwhile, the media is abuzz. Progress of the global summit is being reported, blogged and tweeted around the world. CNN and the BBC have descended on site with film crews. Angry demonstrators assemble to picket the summit. The proposed change is not radical enough, the change is too radical. It is a cacophony of voices and opinions.

And you? You have to offer a vision and hold the line.
Could you do it? It seems boldly, if not presumptuously ambitious, doesn’t it?

This scenario could be considered analogous to this week’s parasha.

Mishpatim is abuzz. Our parasha is a cacophony of voices and opinions, of clashing interests and conflicts, of pressing moral and social issues. And yet Moses has to hold the line, after having hosted history’s most riveting plenary session itself: Revelation.

‘V’eleh hamishpatim asher tasim lefaneihem’, ‘these are the rules that you shall set before them’. The Eternal asserts the divine vision for humanity. After the drama of Revelation and Covenant, there is the business of the day to attend to after the ‘spiritual revolution’ that the Israelites have been through. New rules have to be set, new realities have to be faced, the building of a new society commences.
But none of this can take place without either profound commitment or profound understanding.
These ‘mishpatim’ are a commentary (midrash) on the ‘aseret hadibbrot’, the Ten Utterances. Living by the so-called Ten Commandments may be a lofty ideal, but the Torah immediately addresses her own concern: how do we do that? The answer is given in Mishpatim. We need detailed laws, no matter how noble our intentions.
The medieval commentator Rashi explains that ‘the placing before them’ of the laws refers to the necessity to not only make the laws known but also understood. We cannot commit to a vision for a better world unless we fully understand it.

Parashat Mishpatim is nothing short of overwhelming. It seems fitting that Moses was given leadership advice and management consulting in last week’s parasha, Yitro. How else can we expect even a great leader like Moses to hold the line of such a grand project? The plurality of the word ‘mishpatim’, laws, engenders the complexity of the task at hand. The rule of law is always multifaceted.

To the modern reader, many of the laws in Mishpatim strike us as archaic at best and barbaric at worst. There appears to be an amalgam of jurisprudence ranging from the Hebrew slave who may be set free but must remain with his master if his wife and children are slaves (Ex. 21:6) to the death penalty for a number of transgressions, including striking your parents (Ex. 21:15), punishment for the ox that gores a person (Ex. 21:28), laws dealing with theft, dowries and idolatry.
But then there is a shift. God foregoes His jealousy and calls upon His mercy. Immediately after the laws of idolatry, there is the prohibition against oppressing the stranger for ‘you were strangers in Egypt’ (Ex. 22:20). But this is not all. Mishpatim cites laws protecting the widow (Ex. 22:21), the worker and the slave, enjoins us not to bear false testimony (Ex. 23:1), to maintain impartial judgement (Ex. 23:7), exhorts us to be morally incorruptible and to respect the fundamental right of all life to rest: the people in and outside of our community, the animals and even the land itself (Ex. 23:10).

Perhaps Mishpatim is not archaic at best and barbaric at worst. Perhaps Mishpatim is ambitious at best and idealistic at worst. Where the Ten Utterances inspire, Mishpatim legislates. Mishpatim is our Kyoto and Copenhagen conference, Life Aid benefit concert and Jubilee Drop the Debt campaign rolled into one. Mishpatim calls for justice in every aspect of our lives. Not just for the powerful and not just for the poor. Not just for the environment and not just for the people. Not just for the citizen and not just for the immigrant—but for all parties concerned. Mishpatim bravely acknowledges the complexities of reality. Sometimes a slave loves his master and does not want to leave. Sometimes a judge is biased and corrupt; sometimes a man kills by accident. Mishpatim recognises the danger of discrimination, the spectre of hunger and the threat of environmental degradation. And rather than retreat in snide cynicism or in downcast despair, Mishpatim presents us with a vision. At the global plenary session known as the human condition, Mishpatim offers us a holistic solution.

The Torah is concerned with balance. How do we tip the scales? And if they tip too far, then how do we redress the balance? The Torah makes connections. No man is an island. Our world is indeed a ‘world wide web’, not in a virtual sense but in a painfully tangible sense. The Torah acknowledges the cyclical nature of time and allows us to see Life’s fractals superimposed upon each other: rest on the seventh day, freedom in the seventh year and a recalibrating of society every 49th year. The mystical Jewish commentator Nachmanides connects these cycles, emphasizing our need to be attentive to the interconnectedness. Our parasha starts with the small drama of individual freedom because ultimately, this is connected to the great drama of Redemption. The dignity of personhood and planet are not separate and competing realities. As the Torah states: (Ex. 23:9-12)

“You shall not oppress a stranger, for you know the feelings of the stranger, having yourselves been strangers in the land of Egypt.
Six years you shall sow your land and gather in its yield; but in the seventh you shall let it rest and lie fallow. Let the needy among your people eat of it, and what they shall leave, let the wild beasts eat. You shall do the same with your vineyards and olive groves.
Six days you shall do your work, but on the seventh day you shall cease from labour, in order that your ox and your ass may rest, and that your bondsman and the stranger may be refreshed.”

The line ‘v’atem yadatem et hanefesh hager’- ‘for you know the feelings of the stranger’ is profoundly moving. Within the legalism dwells the true spirit of the law. We are called to live both integrated and compassionate lives. Rachmanut, compassion, is not mere talk but a vision which gets translated into action. Perhaps if we follow that vision, we will all be refreshed.

The plenary session of the great conference comes to an end. The microphones are switched off, the lights are dimmed, the media crews depart. But an electric charges crackles through the proverbial ether. We may not be able to save the world individually but each of us can do something to tip the balance towards Redemption. May each of us be granted both the inspiration and the strength to implement a great vision of justice in small but unique ways.

Roots and Branches

The former church of my ancestors in Amsterdam

As a rabbinical student, I engage in interfaith work which I find very important.

For previous interfaith work, I have attended conferences (such as L.A.'s interseminarian conference 'InterSem') and have written articles and given lectures for both the Dutch Roman Catholic and Protestant churches. One of my more exciting assignments this past month was giving a lecture at the 'Vrije Gemeente', the 'Free Community' of Amsterdam. The Vrije Gemeente originated as a very liberal, 'Unitarian Universalist-esque' Protestant community founded in 1877. Over the centuries, they have held on to their commitment to theological liberalism and humanism. They welcome a wide range of speakers for their Sunday morning activities.

Petrus Hermannus Hugenholtz (my father, z"l, had his nose!)

I approached the Vrije Gemeente last year because I wanted to do an activity for them. My reasons were rather specific and remarkable: the Vrije Gemeente is the church of my direct ancestors.

I am the descendant of one of the oldest families of Protestant ministers and theologians in the Netherlands. (My family goes back to the time of Martin Luther and according to family legend, my paternal ancestors were directly connected to Luther). For 250 years, 50% of my (male) ancestors in the Hugenholtz family trained for the clergy. This tradition ended in 1973 when the last Hugenholtz minister died.

My great grandfather Frederik Willem Nicolaas Hugenholtz (1839 - 1900) and (one of) his brother(s), Petrus Hermannus Hugenholtz (1834 - 1911) were the two radical Protestant ministers who established the Vrije Gemeente (at what is now the famous music venue Paradiso) in 1877. The location has changed since then but the community still exists.
The brothers broke away from the Dutch Reformed Church because they considered it too conservative and embraced a liberal-humanist and Unitarian theology. Petrus Hermannus became a prolific writer as well as a gifted preacher and his community was the first in 19th century Holland to host a lecture on Buddhism (an indication of their heterodoxy, intellectual curiosity and tolerance).

Me giving my lecture at the Vrije Gemeente

When I told them my unique connection to their community, they graciously welcomed me.
And so it happened: I crafted a lecture on 'Chayyim Tovim: a Jewish Spirituality of Mindfulness' and delivered it on Sunday 16th of January.
Before I ascended the dais, they excitedly announced to their congregants that after 140 years, they had another Hugenholtz speaking here. A great granddaughter, no less. I gazed upon the portrait of my great granduncle in the hallway and felt a great sense of honour and obligation. I am a Jew training for the rabbinate, to be sure. And yet I feel that I am continuing my family tradition.

True to my ancestors' form, my lecture was experimental. The premise was that if we can learn meditation from Buddhist tradition, be inspired by Sufi poetry and go on spiritual retreats at Catholic monasteries, then what principles can Judaism share as a spiritual practice?

I first carefully laid down the groundwork: clarifying the Jewish theology on human dignity and diversity, the role of Jews and non-Jews in a common project for tikkun olam (repairing the world) and on the risks of cultural appropriation. After laying the groundwork, I spoke about the universal relevance of such Jewish principles of rest, learning, prayer and conscious eating and suggested ways in which limited aspects of these practices could be integrated into one's spiritual life.

The community found the premise very interesting and thoroughly enjoyed themselves. After the lecture, there was an opportunity for asking questions and I had to chance to explain about the inner workings of my tradition and was able to address a few misconceptions about Judaism.

The event really struck to the core of what interfaith work means to me. It made me appreciate the openness of the Other and made me fall in love with my Judaism again. I felt proud and privileged to stand there on that dais. Privileged to be a Jew and a rabbinical student who is granted access to the multifaceted wisdom and meaning of Torah. And proud to be a descendant of a family in search of truth, beauty and wisdom wherever it may be found.

Like roots and branches, the universal and the particular blend splendidly sometimes.

Welcome!

Source: Google

Welcome to my (re)new(ed) blog!

You may have found this blog through my website, my facebook or through the mysteries of Google. For those unfamiliar with the previous blog, this blog is an 'upgrade' from my old dreamwidth account. I decided to move to Blogger because;

a) Blogger offers me a more accessible and extensive format to build my blog in, and:

b) Blogger provides me with a larger network of fellow bloggers.

The purpose of this blog is to be the (dynamic) companion of my (static) professional website. This blog will be both professional, featuring writings on Judaism, religion and the rabbinate and personal, discussing my interests, publishing reviews, and showcasing some of my other creative expressions.

The website will continue to be updated with new material. However, this blog gives me direct control to regularly post and update (without having to ask my dear husband to code html for me :)).

All the content of my old blog has been transferred to this blog. Feel free to browse with the aid of the tagcloud in the righthand column.

All posts will be in either Dutch or English. To select language, click on the 'dutch' or 'english' tag in the tagcloud. Dutch readers can click on the Dutch page for a collection of Dutch writings.

The format of this blog is similar to a webpage. The Home page contains the dynamic blog interface that features new posts. The other pages (i.e. Lifestyle, Multimedia etc) are more static in nature and can be seen as 'archives' of the Home page. New posts will be moved to their designated category in order to keep the archives current. Each page has an explanation of its function and provides the reader with extensive links to its relevant posts.

Learn more about me through the About page, stay in touch through the Connect page, explore further reading through the Links page and follow my activities on the Agenda page.

I hope you enjoy the new blog!

Shalom u'vracha, (peace and blessings)

Esther Hugenholtz

Parashat Vayechi

Deze d'rasha was geschreven voor Sjabbat Vayechi en moest op 18 december 2010 gegeven worden bij Beit ha'Chidush te Amsterdam. Helaas was dit niet mogelijk door reis- en weersomstandigheden en stel ik de d'rasha zo ter beschikking.

Bereisjit 50:17 – 26, Parasjat Vayechi

Tot wasdom komen

Het einde van het begin en het begin van het einde. Ze vloeien in deze parasja, Vajechi, moeiteloos in elkaar over. Geruisloos als een schaduw bekruipt de Egyptische slavernij de Israëlieten. Vajechi is het slotakkoord van de veelstemmige en tegelijkertijd dissonante symfonie van het boek Beresjiet (Genesis) voordat er een nieuwe aanhef plaatsvindt in Sjemot (Exodus).

Het einde van het begin is ook het einde van het einde. Voor Josef, althans. Josef, de kleine jongen met de grote dosis gotspe. Wij maken Josef maar liefst dertien hoofdstukken mee en bespeuren al snel irritatie bij onszelf. Wie is die jongen met zijn brutale dromen? Intens gewenst door zijn gefrustreerde moeder, voorgetrokken door zijn vader en gehaat door zijn broers is hij het toonbeeld van het disfunctionele gezin. Hij is de opsomming van een proces dat al door Awraham in gang is gezet; een familie op zoek naar zingeving en zichzelf maar verscheurt door verwachtingen en verlangens. Josef erfde de trauma’s van zijn streberige vader Jaäcov, zijn grootvader, de zwijgzame Yitzchak en zijn overgrootvader, de gedreven Awraham. Dit familieleed lijkt het elke generatie sterker te worden. Josef’s karakter is verworden tot een concentraat; emoties, talenten en zwakheden uitgelicht en uitvergroot. Awraham streeft een visie na, Jaäcov is ambitieus en Josef ijdel. Ook de broedertwisten lijken intenser te worden: Jisma’eel en Yitzchak gaan elkaar verstandig uit de weg om uiteindelijk toch hun vader samen te begraven. Esav en Jaäcov hebben een openlijker conflict dat ook meer herstelwerk vereist. Josef en zijn broers spannen de kroon. Als een echo van Kaïn en Abel proberen de broers Josef te vermoorden. De gespletenheid en wraakzucht zijn compleet.

Het ochtendgloren komt na het duisterste van de nacht. Het einde opent een nieuw begin. Zo ook met Josef en zijn gebroken relaties. In de afgelopen weken hebben we met zijn saga mee kunnen voelen. Zou hij zijn broers kunnen vergeven? Zou er een tikkoen, een herstel, plaats kunnen vinden? Het scenario is al even intens gekleurd als Josef’s mantel: de machtige onderkoning van Egypte die de stoffige reizers in zijn paleis ontvangt. Dan breekt het licht door. In aanroeping van de Eeuwige beseft Josef dat het zo niet langer kan. Hij kan zich niet laten lijden door haat. Er is meer om voor te leven en van te houden. De broers komen tot elkaar en leven verenigd met hun vader in Egypte. Zeventien jaar lang leeft Jaäcov in Egypte met zijn zoons en zijn oogappels: Menasje en Efraïm, het eerste Joodse broederpaar dat geen twisten kent.

Het onvermijdelijke volgt. Een einde van een einde. Jaäcov zegent en sterft en laat een ambivalente nalatenschap na. De betovering lijkt verbroken en angsten herrijzen.

‘Vajaroe et Josef ki met abihem, vajomru loe jistemenoe Josef v’hasjew jasjiw lanoe et kol hara’a Asjer gamalnoe oto.’

Toen Josefs broers zagen dat hun vader overleden was, zeiden zei, ‘wat als Josef nog steeds een wrok tegen ons koestert en wraak zal nemen voor alle onrecht dat wij hem aan hebben gedaan?’ (Gen. 50:15)

De broers vallen terug in een slechte gewoonte: ze beramen achter Josefs rug om een plan. Toch zijn zij gegroeid want het plan is ‘mipnei darchei sjalom’, omwille van de vrede. Ze vertellen aan Josef een leugen om eigen bestwil. Jaäcov zou Josef opdragen om vergevingsgezind te zijn. Rabbi Elazar ben Rabbi Shimom merkt op in de Babylonische Talmoed dat het soms gerechtvaardigd is om te liegen. Mogelijkerwijs doorbreekt zo’n vertelling een emotionele impasse en toont aan dat de broers emotioneel tot wasdom gekomen zijn. Impliciet erkennen zij hun schuld en zoeken vergiffenis.
Deze woorden laten Josef, de machtige en rijke onderkoning, niet onberoerd. ‘Vajavach Josef bedabram elav’ – ‘en Josef huilde toen zij tot hem spraken . ’ De ijdele Josef is man genoeg om zijn emoties in de vrije loop te laten. Jarenlang verdriet en opluchting vloeien uit hem. Ook de broers houden het niet droog en knielen nederig voor hem neer.

Ontroerend is Josefs reactie: ‘Wees niet bang - ben ik een vervanging van God?’ Josef heeft een breder perspectief gekregen. Hij erkent dat uit het kwade het goede kan voortkomen. Hadden zijn broers hem niet in de put geworpen en als slaaf verkocht, dan was hij niet in Egypte terechtgekomen. Als onderkoning heeft hij zowel het Egyptische volk als zijn eigen familie weerstand tegen de hongersnood kunnen bieden. Pijn omgezet in daadkracht, egoisme in solidariteit. ‘Lahachajot am rav’—‘het overleven van vele mensen.’ Onderschat niet de kracht van persoonlijke transformatie.

Door boven onszelf uit te stijgen kunnen wij een positieve impact hebben op de wereld om ons heen. Tikkoen olam begint óók in onze eigen huiskamer en in de kamers van ons hart. Josef sprak ‘vanuit zijn hart’, met genegenheid—de familie blijft nu voor een laatste maal bijeen en Josef ziet zijn achterkleinkinderen opgroeien, liefdevol op zijn knieën, een echo van Menasje en Efraïm die op Josef’s kniëen zaten terwijl Jaäcov hen zegende.

En zo komt de saga tot zijn einde. Aan de glinsterende Nijl, in de schaduw van palmbomen en piramiden. De broers zijn oud en tevreden en Josef zegent zijn broers op zijn sterfbed. De God van Awraham, Jitzchak en Jaäcov zal hen herinneren en de uiteindelijke verlossing—de uittocht uit Egypte—brengen. Voordat Josef sterft wordt het joodse volk gerustgesteld. Dit is het einde van het einde maar tegelijkertijd ook het begin van het begin. Slavernij, leed, duisternis. Maar ook hoop en verlossing.

Als onze aartsvaders en aartsmoeders niet de unieke maar ook pijnlijke ervaringen hadden gehad, hadden zij misschien niet de kracht gehad om de schaduw van slavernij te overleven. Hoewel wij ook beschadigd worden door onze ervaringen worden we ook gesterkt. We worden gesterkt door innerlijke worsteling en groei, als engelen op de oever van de rivier de Jabbok. Het leven van Josef biedt ons hoop en perspectief. Hij is van ver gekomen, die kleine, ijdele, brutale jongen. Kracht, intelligentie vergevingsgezindheid, godsvertrouwen, liefde, moed—moed om kwetsbaar te zijn en om weer lief te hebben. Moge wij allemaal als Josef zijn. Niet de Josef aan het begin van het begin maar aan het einde van het einde. De Josef die tot wasdom is gekomen. Want een einde leidt altijd tot een nieuw begin.

Vertrouw op de Eeuwige

Dit artikel verscheen eerder in 2010 in 'Kerk en Israël', het blad van de Protestantse Kerk Nederland.

'Betach b’Adonai va’aseh tov'—'vertrouw op de Eeuwige en doe het goede', Psalm 37:3.

In de Joodse traditie is spiritualiteit is onlosmakelijk verbonden met ethisch handelen, aldus Psalm 37:3. Sterker nog, de hierop volgende strofe verbindt consequenties aan het voorgaande. Want alleen als men het goede doet, zal men veilig ‘in het land’ leven (Ps. 37:4). ‘In het land’ betekent volgens klassieke Joodse commentatoren niet alleen het land Israël maar ook het ‘hier en nu’. Wij Joden streven er naar om onze spiritualiteit te ‘aarden’. Daarmee aanvaarden we tegelijkertijd morele verantwoordelijkheid voor onze omgeving.

Het is dan ook niet toevallig dat Psalm 37 een kleine maar cruciale rol speelt in onze Sjabbatliturgie, namelijk in het dankgebed na de maaltijd.

Elke vrijdagavond voltrekt er zich een vertrouwd ritueel ter heiliging van de Sjabbat. De tafel is gedekt met een wit tafellaken en met het mooiste serviesgoed. Veelal is er een zilveren kiddoesjbeker te vinden. Twee challes, gevlochten Sjabbatbroden, liggen eerbiedig toegedekt op tafel. Wanneer de vrouw des huizes de kaarsen heeft aangestoken maakt het gezinshoofd (dit kan de man of vrouw zijn) kiddoesj, de zegen over de beker met wijn. Hierna worden de handen ritueel gewassen ter voorbereiding voor het ‘moutsi maken’, het uitspreken van de zegen over de challes. Het versgebakken brood wordt teder opgepakt, gezegend en daarna verdeeld onder de genodigden.

De tastbare spiritualiteit van dit moment is vervlochten met vele eeuwenoude betekenissen. Eén van de oudste betekenissen is dat de geritualiseerde Sjabbattafel het altaar in de oude Tempel voorstelt. Net zoals de priester de plengoffers en de schouwbroden bracht, heiligen wij Joden na de vernietiging van de Tempel onze ‘mikdash me’at’ (kleine tempel) thuis. De tempelcultus werd in de rabbijnse traditie getransformeerd tot een democratische en toegankelijke daad van heiliging voor en door allen.

Vervolgens schuift het gezin (en mogelijke gasten—gastvrijheid op de Sjabbat is een groot goed) aan om te genieten van een heerlijke maaltijd. Na het eten volgt het Birkat haMazon, het dankgebed na de maaltijd. Het Birkat haMazon is een tamelijk lang gebed wat op vrolijke melodieën gezongen wordt. Ondanks de feestelijkheid van de Sjabbestafel, kent het gebed een aantal serieuze thema’s die zich steeds naar een hogere mate van universaliteit bewegen. Wij danken God voor ons voedsel, voor het heilige land en uiteindelijk voor Zijn goedheid voor al Zijn schepping.

Extra wrang is het dan ook dat als allerlaatste onderdeel Psalm 37:25 wordt gezongen: “na’ar ha’iti gam zakanti, v’lo ra’iti tzaddik ne’ezav v’zar’o m’vakesh lachem—ooit was ik jong, nu ben ik oud, en nooit zag ik dat een rechtvaardige werd verlaten, nooit zag ik zijn kinderen zoeken naar brood”. Het lijkt alsof de p’sjat (de letterlijke betekenis) van de tekst suggereert dat rechtvaardige mensen geen honger lijden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Joodse traditie hiermee worstelt. De midrasjiem (rabbijnse vertellingen) proberen hier dan ook oplossingen voor te vinden. Is dit vanuit het hemelse perspectief van de engelen geschreven, die het mysterie van beloning en bestraffing begrijpen? Of gaat het juist om hoe de tzaddik (rechtvaardige) waardig omgaat met zijn lot? Verreweg de meeste stemmen in onze traditie (van oud tot modern) benadrukken de oproep tot rechtvaardigheid die in deze tekst besloten ligt. Aan ons de opdracht om er zorg voor te dragen dat niemand tot de bedelstaf wordt veroordeeld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de volgende strofe in Psalm 37 ons oproept tot daadkracht en sociale rechtvaardigheid: “hij is vol mededogen en leent uit, elke dag, voor zijn kinderen is hij een zegen.”

Zo worden spiritualiteit en ethiek op een hele elementaire manier in onze traditie met elkaar verbonden. Sterker nog: het is nauwelijks voor te stellen dat zij losgekoppeld zouden kunnen worden. Ritueel kan alleen een vat voor heiligheid zijn als het ook beantwoordt aan zijn ethische imperatief. Dat is de essentie van onze Sjabbestafel. Te midden van de meest heerlijke spijzen op ons ‘kleine altaar’ worden wij tijdens ons geluk herinnerd aan de honger en verdriet van anderen en verplicht dit ons tot het doen van het goede. Rechtvaardigheid is namelijk waarachtig godsvertrouwen.

Kol Ishah

Dit is een ouder artikel uit 2007 wat eerder verscheen in het kwartaalblad ha'Isha van de Dutch Council of Jewish Women. Het artikel bespreekt mijn studietijd (2006-2007) aan Paideia, the European Institute of Jewish Studies te Stockholm.

Kol Ishah: Joodse vrouwenstemmen uit het verleden en heden in Stockholm

Soms daalde het kwik in de Stockholmse winter tot min elf. Gewikkeld in een warme winterjas, broeken en rokken met maillots, sjaals en handschoenen, waagde ik dan ’s ochtends weer de sprong. Vlug het huis uit, de Scandinavische kou en duisternis in. Een kwartier lopen was het, van onze studentenwoning naar Paideia, het Europese Instituut voor Joodse Studies. Met verkleumde knieën kwam ik aan en warmde mijn handen aan een grote Ikea-mok thee. Vervolgens nam ik plaats in de banken. Hoe koud het ook was, wij, Paideia Fellows, vijf en twintig in totaal, verwarmde ons aan de woorden van Thora.

Vele indrukwekkende docenten passeerde de revue. Veelal Israëli’s verbonden aan de Bar Ilan Universiteit, de Hebreeuwse Universiteit, het Shalom Hartmann Institute of andere jeshievot. Elke docent bleef twee weken voor een intensieve cursus en werd dan afgewisseld door de volgende. Met een sneltreinvaart denderden wij door de Joodse tekstuele traditie: van choemasj tot Mendelsohn. En dat in tien maanden. De indrukwekkendste van deze docenten was onze eigen Scholar in Residence, Mira Balberg. Een kleine, vurige vrouw van eind twintig met een kritische, wetenschappelijke blik op de Joodse traditie. Zij doceerde Talmoed en Halacha, een ongewone maar ook hele bijzondere docente. Onder haar begeleiding namen wij zitting in chevrutot, studieparen om de tekst te fileren. Mijn favoriete onderdeel van haar materiaal was een thema cyclus over de positie van de vrouw in de Talmoedische tijd. Met de Misjna en Gemara in hand wist zij ons te prikkelen met de meest uiteenlopende, ontroerende en shockerende teksten over mannen en vrouwen in dit bijzondere tijdsvlak. Zij doceerde ons alles: kwesties over de ‘agoena’, de ‘geketende’ vrouw die geen echtscheidingsbrief kan krijgen van haar recalcitrante of overleden man, vraagstukken over ‘tznioet’, de seksuele en publieke ingetogenheid die een vrome, Joodse vrouw dient te tonen, over ‘niddah’, de wetten omtrent menstruatie en geslachtsverkeer, over de vrouw en haar vrijstelling van tijdsgebonden mitswot en over ‘eidoet’, de geldigheid van de getuigenis van vrouwen.

Maar ook spannende onderwerpen zoals hekserij in de Talmoed kwamen aan bod, en ontroerende onderwerpen zoals hoe de Talmoedische rabbijnen hun vrouwen prijzen en een lofzang afsteken over het Joodse huwelijksleven. Onze traditie werd in al haar kwetsbaarheid, schoonheid, fijngevoeligheid, seksisme en problematiek getoond. De meeste Paideia Fellows waren zelf ook vrouw. Intense discussies barstte los in onze kleine, knusse Beit Midrasj. Moesten wij de teksten verwerpen? Contextualiseren? Of er de schoonheid, als klompjes kostbaar goud, er uit filteren en laten fonkelen? De emoties liepen soms hoog op, zoals het een echte Joodse discussie betaamt. Sommige van ons waren seculier, anderen waren religieus. Sommige van ons waren uitgesproken feministisch, terwijl anderen van ons zich prettig voelde bij een meer traditionele rolverdeling.

De theorie rondom deze stof en discussie kreeg bij mij een praktische invulling toen ik mijn Paideia project moest vormgeven. Ieder van ons liep een soort ‘stage’ in de Stockholmse Joodse gemeenschap. Ik was actief als chazzaniet in de locale Grote Synagoge, een sjoel van ietwat warrige signatuur: bepaalde aspecten waren Masorti, anderen weer juist erg Liberaal. De gemeenschap was net in transitie wat betreft de positie van de vrouw en er zou een referendum plaats vinden. Moest alles bij het oude blijven met beperkte vrouwenparticipatie? Of durfde de gemeenschap een nieuwe koers in te slaan door een egalitair model te omarmen? De verkiezingen spande er om maar uiteindelijk won de egalitaire stem en kon ik verdergaan met het leiden van mijn vrolijke, muzikale Kabbalat Sjabbat diensten en met het bijdragen aan de ochtendminje.

“Kennis is Macht”, aldus sprak Sir Francis Bacon, Britse filosoof uit de 17e eeuw. En dit hebben wij, de vrouwen en mannen van Paideia, aan den lijve mogen ondervinden. Paideia, als modern, onafhankelijk en kritisch lerninstituut, hielp ons niet alleen met de kennis te vergaren maar ook met het vinden van een stem om deze Joodse kennis tot uiting te brengen. Eén van de Talmoedische morele regels met betrekking tot het gedrag van vrouwen is dat zij haar stem – de kol ishah – tot een bescheiden niveau houdt als onderdeel van haar kuise en ingetogen levenswandel. Paideia en Mira Balberg leerde ons het tegenovergestelde doen: onze vrouwenstemmen klinken nu luider en voller van vertrouwen dan ooit, gesterkt door de teksten uit onze traditie. En de symfonie die hieruit klinkt is prachtig en waarlijk een Shir Chadasj, een nieuw lied voor het Europese Jodendom.

Nieuwjaar

2011 from weheartit

Deze column verscheen in januari 2011 op de website van de 'Dag van het Jodendom', een interreligieus initiatief van de Rooms-Katholieke Kerk om binnen de Kerk een positieve visie op het Jodendom te ontwikkelen.

Buiten voltrok zich een waar een slagveld aan vuurwerk, maar binnen staken mijn man en ik in rust en vrede de sjabbatkaarsen aan. Oudejaarsavond viel dit jaar (net zoals Kerst) samen met sjabbat.

Dat er een ruime week tussen Kerst en Nieuwjaar zit is geen toeval. We kennen Oudejaarsavond, met oliebollen en champagne, voornamelijk als seculier feest. We zouden in de luide knallen van rotjes een poging van heidense oorsprong kunnen zien om de ‘demonen van de duisternis’ te verdrijven. Tegelijkertijd sluiten we onder het mom van ‘goede voornemens’ en masse abonnementen af bij de sportschool en plakken we ijverig nicotinepleisters . Toch is één van de minder bekende betekenissen van Nieuwjaar het oorspronkelijke ‘Feest van de Besnijdenis van Christus’.

In de Joodse traditie worden jongetjes acht dagen na hun geboorte besneden en doen hiermee hun intrede in het Verbond van Abraham. Dit is dan ook één van de meest belangrijke geboden uit de Tora. Jezus was als telg uit een ‘echte jiddisje misjpooche’ hier geen uitzondering op. In de katholieke traditie werd dit gegeven gehonoreerd met ‘het Feest van de Besnijdenis van Christus’ op de eerste januari. Tot de 15 e eeuw werd dit feest samen gevierd met ‘het Feest van de Heilige Naam van Christus’ omdat een Joods jongetje bij de besnijdenis meteen zijn (Joodse) naam ontvangt. Later kwam de nadruk meer op het laatste deel te liggen, waardoor de viering van de besnijdenis in de katholieke traditie steeds meer in de vergetelheid raakte. In 1960 kreeg het feest vanwege tal van liturgische hervormingen door paus Johannes XXIII een universeler karakter. In 1974 werd het de eerste januari door de Kerk uitgeroepen als ‘Dag van de Vrede’.

Toch kunnen we waarde in de symboliek van de besnijdenis vinden. In het Jodendom verbeeldt het getal zeven aardse volmaaktheid. In zeven dagen voltooide de Eeuwige de schepping en rustte Hij. Na zeven jaar verkreeg de slaaf volgens de Tora zijn vrijheid en moest landbouwgrond braakliggen om de aarde de kans te geven te rusten. En elke negenenveertig jaar (zeven maal zeven) werd het Jubeljaar uitgeroepen, waarbij de grote maatschappelijke reset-knop werd ingedrukt: schulden werden kwijtgescholden en iedereen kreeg een schone lei.

Waarom dan die besnijdenis op de achtste dag? Dit is de ‘overtreffende trap’. De mens (in dit geval, het Joodse jongetje) is ‘compleet’ wanneer hij geboren wordt, maar vind pas vervulling en lotsbestemming door de heiliging van het verbond. Acht vertegenwoordigt het transcendente en een sprankelend nieuw begin.

Het Feest van de Besnijdenis van Christus viert dus veel meer dan alleen het verband tussen Jodendom en katholicisme. De Dag van het Jodendom is een soort januskop: we kijken naar het verleden opdat we het kunnen begrijpen, maar tegelijkertijd richten we ons op de toekomst zodat we deze ten positieve kunnen beïnvloeden.

Vuurwerk en goede voornemens zijn leuk. Maar het nieuwe jaar biedt ons zoveel meer. Het geeft ons de kans om het transcendente in ons en onze tradities aan te raken. Om de goddelijke opdracht om deze wereld te vervolmaken met beide handen aan te grijpen – in zowel de kleine als de grote dingen. Van een teer baby’tje dat tweeduizend jaar geleden in een stal geboren werd tot de grootse en meeslepende visie van de Profeten van Israël die zich een wereld van eenheid, gerechtigheid en vooral heiligheid voorstelden.

Ik wens u dan ook een heel gelukkig, gezegend, inspirerend en vooral heilig 2011.

Verschil mag er wezen

church from weheartit

Deze column verscheen in november 2010 op de website van de 'Dag van het Jodendom', een interreligieus initiatief van de Rooms-Katholieke Kerk om binnen de Kerk een positieve visie op het Jodendom te ontwikkelen.

Nadat ik vorige winter in een kerk één van mijn lezingen had gehouden in het kader van de ‘Dag van het Jodendom’ kreeg ik door de diaken een privétour van het gebouw aangeboden. Als in een Dan Brown roman kropen wij op ladders en door duistere gangetjes totdat we opeens in de nok van de kerk stonden.

In eerste instantie keek ik instinctief naar beneden naar de vloer, het altaar en het kruis. Pas daarna richtte mijn blik zich naar voren, naar het koepelvormige dak. Ik slaakte een kreet van bewondering. Daar zag ik in prachtige gouden letters staan, ‘sanctus sanctus sanctus Dominus Deus Sabaoth’ en een rilling van religieuze herkenning trok door mij heen. Wanneer wij Joden als gemeenschap bidden is deze zin standaard onderdeel van onze liturgie: ‘kadosj kadosj kadosj Adonai Tsewaot melo kol ha’aretz kewodo’. ‘Heilig, heilig, heilig is de Heer der Heerscharen, de hele aarde is vervuld van Zijn glorie.’ (Jesaja 6:3)

Ik was ontroerd.

Verrukt liet ik mijn ogen door de prachtige koepel dwalen, azuurblauw met gouden sterren en ik stelde mij de engelen voor die elkaar het sanctus toeroepen, zoals de profeet Jesaja beschrijft in zijn visioen. Ik richtte mijn ogen naar het hoogste deel van de koepel en zag daar een prachtige schildering van het Lam Gods. Opeens schrok ik, de herkenning was plotsklaps weer verdwenen. Het concept van het Lam Gods past fundamenteel niet in de Joodse theologie.

Een van de vragen die mij bezighoud binnen de interreligieuze dialoog is het durven erkennen van zowel verschillen en overeenkomsten. Het is gemakkelijk om enerzijds met alle goede wil van de wereld over de verschillen heen te walsen of anderzijds schichtig om te gaan met wat ons bindt. Beiden doen onze dialoog en onze tradities geen recht aan. We zijn anders—voor hele essentiële redenen—en we hoeven hiervoor niet onze excuses aan te bieden. Tegelijkertijd is blindstaren op de verschillen niet constructief en ontzeggen wij ons zelf de kans om ons oprecht te laten verrassen en ontroeren door die overeenkomsten.

De Katholieke Kerk is een wereldkerk. Ook zij zal vast en zeker dagelijks, al twee millennia lang, omgaan met diversiteit. En als goede Jood ben ik altijd in voor discussie. Onze hele Talmoedische (en ‘kerkrechtelijke’) traditie rust op de moed om het roerend met elkaar oneens te zijn. Daar is het Jodendom alleen maar humaner en leefbaarder van geworden.

Uit dit spanningsveld tussen verschil en overeenkomst kan iets prachtigs voortkomen. De engelen fluisteren namelijk niet stilletjes naast elkaar maar roepen elkaar toe, elkaar rechtaankijkend en vol zelfvertrouwen. Als wij elkaar recht durven aan te kijken en vanuit onze eigen kracht en openheid van geest elkaar durven aan te spreken, dan komen de gulden letters echt tot glans. ‘Heilig, heilig, heilig’.

Heiligheid zit altijd in de dialoog. Verschil mag er wezen maar de overeenkomsten opzoeken moet.

Droom versus nachtmerrie

Deze column verscheen eerder in januari 2011 op Nieuw W!J.

"Socialisme of barbarij", aldus de Joods-Duitse socialist Rosa Luxemburg. Zij stelde de wereld voor deze wrange keuze tijdens de voorafschaduwing van het fascisme in het begin van de twintigste eeuw. Voor zowel Luxemburg als de vorige eeuw liep het niet goed af — zij werd vermoord door politieke tegenstanders en de twintigste eeuw werd in haar meest duistere nacht gestort.

Het is niet de bedoeling dat dit een ideologisch gekleurd betoog is over de (on)zin van het socialisme. Echter: de metafoor achter haar woorden is nog steeds sprekend. Kiezen we voor een wereld van rechtvaardigheid en broederschap of volgen we het hellend pad naar duisternis en barbarij? Wat dat betreft is de stelling van Rosa Luxemburg actueler dan ooit.

"Ik zet voor jullie de keuze voor leven en dood, goed en kwaad. Kies het leven voor jullie en je nageslacht", aldus de Tora in het bijbelboek Deuteronomium. Rosa Luxemburg had als rechtgeaarde atheïstische marxist waarschijnlijk weinig op met de Tora van haar voorouders maar de boodschap blijft hetzelfde. Waar kiezen we voor deze komende generaties?

Vroeger durfde ik lekker optimistisch te zijn. Als science-fiction fan droomde ik vroeger over een toekomst met vliegende auto’s, medische vernuftigheden en genoeg eten, zorg en onderwijs voor iedereen. Als we Mars zouden kunnen terraformen tot een groene oase en met de snelheid van licht door de Melkweg zouden kunnen reizen, ach, dan moet die wereldvrede ook wel lukken (een Eurosongfestival hit van Ruth Jacott parafraserend). Hoewel mijn hoop nog niet is vervlogen ben ik een stuk pessimistischer gestemd. In mijn generatie zijn al zoveel veranderingen en omwentelingen geweest - en meestal niet ten goede. In de jaren tachtig was het de zure regen; nu is het de klimaatverandering. In de jaren negentig waren het de Hutu’s en Tutsi’s, nu lijkt elk werelddeel wel een onblusbare brandhaard. En op een bepaalde manier is het voor mij een nog grotere deceptie om te merken dat ook de Nederlandse samenleving wordt meegezogen in een neerwaartse spiraal. Ik had mij tien á twintig jaar niet kunnen voorstellen hoe verhard en onvrij onze samenleving zou zijn, mede door toedoen van het zogenaamde ‘islamdebat’ en de terechte of onterechte angst voor terreur.

Dus waar zijn wij in 2050? Zullen we, net als in een slechte science-fiction film, leven in een apocalyptisch scenario zonder burgerlijke vrijheden met verder gepolariseerde verhoudingen tussen bevolkingsgroepen terwijl het milieu onleefbaar is geworden?

Ik hoop dat ik, zoals in de geest van Deuteronomium, een mooiere wereld kan achterlaten aan de generaties na ons. Dat we de droom kiezen in plaats van de nachtmerrie. We hebben het in Nederland eigenlijk zo goed en genoeg reden om dankbaar te zijn. Laat het dan ook alsjeblieft zo zijn dat we weer redenen kunnen hebben om optimistisch te blijven. Want de realiteit is veel spannender dan zelfs het beste verhaal.

Bitterzoete rust

candles / weheartit

Deze column verscheen in november 2010 op de website van de 'Dag van het Jodendom', een interreligieus initiatief van de Rooms-Katholieke Kerk om binnen de Kerk een positieve visie op het Jodendom te ontwikkelen.

Het regent ijzige druppels en de pepernoten liggen alweer in de schappen. Nederland maakt zich druk op voor Sinterklaas om vervolgens door te stomen naar Kerstmis en Oud en Nieuw. Ik geniet even van de rust. De Hoge Feestdagen liggen achter ons en de Joodse kalender biedt even respijt.

Deze kalender kent een ingewikkeld maar ingenieus lunisolair systeem. Dit is op zowel de maanstand (elke 28 dagen) als de wenteling van de zon (elke 365 dagen) gebaseerd. Een wiskundig trucje combineert beiden en voegt elke twee of drie jaar een schrikkelmaand toe om het verschil tussen de maanden en het jaar op te vangen. Een groot voordeel van dit stelsel is dat de band met de cycli van zon, maan en natuur intact blijft. Onze liturgie viert elke maand ‘rosj chodesj’, de vernieuwing van de maan, met speciale gebeden zoals het reciteren van de prachtige natuurpsalm 104. Tevens beginnen de meeste van onze belangrijke feesten zoals Pesach (Joods Pasen) en Soekkot (Loofhuttenfeest) met de volle maan.

En zo keek ik dit jaar reikhalzend uit naar dat dunne streepje nieuwe maan die de maand Chesjwan inluid. Chesjwan ook wel ‘Marchesjwan’ genoemd (‘mar’ betekent bitter) omdat men betreurd dat er in deze maand geen feestdagen zijn. Voor betrokken joden, echter, geeft Chesjwan ons een welkome adempauze. Dit is de tijd dat rabbijnen de kans krijgen om eindelijk hun emails te beantwoorden en hun artikelen te schrijven en dat Joodse huisvrouwen (en –mannen!) even geen uitgebreide feestmaaltijden hoeven te koken. De synagoges zijn wederom een oase van (Sjabbats)rust.

Om terug te blikken op de ‘Hoge Feestdagen’ moeten we de klok twee maanden terug zetten. We beginnen bij Eloel. Dze nazomerse maand gaat vooraf aan Rosj haSjana (Joods Nieuwjaar) en Jom Kippoer. Joods Nieuw Jaar is hele andere koek dan het vuurwerkgeweld van ‘Oud en Nieuw’ en bestaat uitsluitend uit bezinning en inkeer—tesjoewa. We bezinnen ons op onze daden van het afgelopen jaar en vragen vergiffenis van onze medemens. Dan pas kunnen we vergiffenis van de Eeuwige vragen op Jom Kippoer zelf. Tesjoewa kan je op vele manieren doen; door een goed gesprek aan te gaan, te reflecteren in een dagboek, via vrijwilligerswerk of het geven van geld aan goede doelen of middels gebed, overdenking of meditatie. Kortom, Eloel is een maand van verhoogde intimiteit tussen God, het individu en zijn of haar medemens.

Na de voorbereidende maand Eloel volgt de maand Tisjré (deze valt in september of oktober). Het begin van Tisjré is dus Rosj haSjana (Nieuw Jaar). Op Rosj haSjana blazen wij op de sjofar (ramshoorn) als oproep tot tesjoewa. De liturgie benadrukt de koninklijkheid van God. We bezinnen ons op onze sterfelijkheid en wat we voor elkaar betekenen. We eten appeltjes met honing voor een goed en zoet nieuw jaar. Tien dagen later, op de 10 e van Tisjré, culmineert deze periode in Jom Kippoer.

Jom Kippoer is het spirituele hoogtepunt van het jaar. Onze liturgie is veel rijker dan normaal en wij vasten vijfentwintig uur lang. We overdenken onze tekortkomingen en vragen de Eeuwige om vergiffenis. Het is een intense maar geen deprimerende dag. Onze traditie noemt Jom Kippoer de ‘witte vast’ omdat wij vergeven worden en onze band met God en mens vernieuwd wordt. De gemeenschap komt de hele dag in sjoel bijeen en doormaakt gezamenlijk een loutering. Uitgeput maar geestelijk gereinigd breken we na zonsondergang de vast.

Vijf dagen later, op volle maan, begint Soekkot (het Loofhuttenfeest). Dit staat ook bekend als de ‘zeman simchateinoe’, de tijd van onze vreugde. We eten in de Loofhut; een symbool van zowel onze vrijheid (het gedenkt de hutten waarin de Kinderen Israëls woonden na hun ontsnapping uit de Egyptische slavernij) als onze kwetsbaarheid. Soekkot wordt na een ruime week afgesloten met het evenals vrolijke Simchat Tora (Vreugde der Wet) waarin wij vieren dat we de Tora (en haar verplichtingen) mochten ontvangen. Men danst ongeremd met de wetsrollen en we beginnen vooraf aan met de wekelijkse Toralezing, dus gewoon bij het ‘In den beginne’ van Genesis. Net zoals de zon en de maan kent de Joodse traditie haar cycli.

En dan is het voorlopig uit met de pret. Wat volgt is dus de bitterzoete rust van Chesjwan (en pas een later in het jaar Chanoeka, Poerim en Pesach). Gelukkig heb ik dan tijd om deze column te schrijven en te genieten van niet alleen de bijzondere momenten in het leven maar ook de gewone. Want feest of geen feest, het is uiteindelijk de taak van de Jood om het alledaagse te heiligen in het hier en nu.

In Your Blood, Live!

Photo courtesy of The Mikvah Project

This essay was written as a (preliminary) exploration of the theology and symbolism surrounding blood, menstruation, the Jewish purity laws and the dignity of female sexuality.

In Your Blood, Live! (Ezekiel 16:6) - Toward a Progressive Theology of Niddah

The large majority of contemporary writings on taharat hamishpacha and niddah focus on the experience of immersion and the subsequent days of purity (yemei tehorah). When one is in a healthy and loving relationship with one's spouse, the yemei tehorah are (often) a positive and love-affirming experience. Mikveh night and the subsequent (two) weeks hold the promise of sexual and emotional intimacy, open up the potential to conception (if the couple so desires) and guarantee physical closeness. There is the added bonus of (mikveh) date nights and of reinforcing a message that the female partner who underwent immersion is a beautiful and sensual being. One should also not forget to mention that marital intimacy within the framework of this religious observance can also lead to heightened spiritual experiences. All in all, it seems, that it is the yemei tehorah that the system of mikveh observance shapes positively.

But how about the yemei tum'ah (the days of impurity)? How does a woman in niddut (menstruation) feel about herself, her body and her partner during the week(s) of abstinence and harchakot ('distancings' enforced to guarantee abstinence)? Because obviously, in traditional Halacha, this is the crux of the original issur (Torah prohibition): 'do not approach a woman sexually in her niddah period' (Leviticus 18:19). And moreover, how do the yemei tum'ah affect her partner who is equally bound by the restrictions that the Halacha prescribes? This essay will attempt to explore the meaning of menstruation, marital abstinence and the relationship with one's body.

First of all, it is helpful to look at the function and meaning of blood in Judaism. Without understanding the apparent blood taboo that is ingrained in Biblical (and Rabbinic) thought, we cannot evaluate niddah in an intellectually honest way.

Judaism is concerned with blood because Judaism is obsessed with life. As Deuteronomy 30:19 states: 'choose life so that you and your descendants may live'. Blood is seen as the life-force of the animated being (be it human or animal) and hence, blood holds the essence of life and the potential of death (this idea was originally proposed by the Jewish feminist thinker Rachel Adler although she modified this in later writings).

In her seminal work, 'Purity and Danger', cultural anthropologist Mary Douglas posits that purity and impurity are very closely related. Purity happens when the cosmic order of things remains intact while impurity (or our experience of what is 'dirty') happens when that order is violated. A famous secular example she cites is that hair on one's head is deemed 'clean and normative' but hair found in the sink or in the shower is deemed 'dirty and disgusting' because it is not supposed to be there.

A similar case can be argued for blood in Jewish thought. Blood is at once intensely holy and intensely impure. It is holy when it is part of the normal cosmic balance, i.e. in the body, as a life-bringer. But when blood is spilt and it is shifted out of its normative context and into the context of death and dying, it becomes a ritual pollutant. Because then, blood signifies not life but death. Judaism is a religion of life, of sanctifying the Here and Now, of fulfilling our covenant in the earthly realm and life is supremely valued. It is not for naught that pikuach nefesh (the saving of another human being's life) overrides virtually all other commandments.

My understanding is that it is this fundamental worldview which informs many of Judaism's 'chukim' (statutes), the so-called 'irrational' commandments. Understanding the purity system means understanding the core values of our tradition. It explains the requirements for ritual slaughter (namely, spilling the blood and respectfully burying it in the sand), the requirements of separating meat (the symbol of death) and dairy (the staff of life), the moral concession in Genesis to the descendants of Noach to eat meat (while the original Divine plan is that we would all remain vegetarians) in order to curb their bloodlust and the purity laws related to menstruation, seminal emissions and other discharges. Judaism eschews the substance that taints us with death. Yet at the same time, blood is featured prominently in ritual sacrifice and in certain purifying practices of the Kohanim (Priestly class). As Mary Douglas suggests with her theory, I would posit that blood has a dual meaning in Jewish cosmology. It reminds us of the nexus between life and death.

When we look specifically at menstrual blood, this idea becomes more apparent. Although the ancients did not have a sophisticated knowledge of a woman's cycle, they did intuit that our flow and our fertility are somehow related. They also intuited that this was the case for semen and this is why sexual intercourse and especially seminal emissions rendered the man impure also. The Biblical system was egalitarian and logical: for natural discharges (menstrual blood and semen), both a man (the ba'al keri) and a woman (the niddah) would be rendered impure until nightfall. So, after one's menstrual period had ended, one would wait until nightfall to immerse in a mikveh. The same principle applied to males. Also, there was a second category of abnormal emissions (possibly of sexually transmitted diseases or unnatural bleedings). For males (the zav) and females (the zavah), this conveyed a higher degree of impurity. Logically so, since the concern of impurity is death and loss of potential life and arguably, it makes sense that a diseased physical phenomenon renders greater impurity than a natural, healthy phenomenon. In the case of the zav and zavah, they would count seven days after their emission and then immerse (also probably having the added benefit of it being a common sense profylactic practice).

The nexus between life and death is the key concept in understanding purity laws. In anthropology, we call these liminal moments - moments where we stand on a (symbolic) threshold and are placed in an (existentially) vulnerable position. Childbirth is a liminal moment that balances on the cusp of life and death, especially in antiquity. No surprise, then, that childbirth carries great impurity. At the same time, childbirth brings new life and is also seen as a great source of holiness. And so, what is holy can be impure and vice versa. Menstruation is a lesser example thereof. Every time a woman menstruates, she loses the potential for life: the uteral endometrium breaks down and rebuilds itself in anticipation for a newly fertilized ovum. Is it surprising then that we could consider menstruation such a liminal moment, where we brush up against death? And we could reconstruct our conception of niddah as something existing in acknowledgement of the miracle of our bodies, cycles and fertility.

The status of being tamei/temeiyah in Temple times excluded one from bringing sacrifices at the Tabernacle (Mishkan) or Temple (Beit haMikdash). Men were probably just as often 'impure' as women. The notion of being excluded from communal worship, at the axis mundi (worldpole) is not only negative. Tum'ah can be seen as a reflective and inward-oriented state in which we can rest, slightly disconnect from our community and engage with ourselves and immediate surroundings. Perhaps it is the state in which we contemplate lost things or our mortality. Tum'ah does not and should not signal physical or moral 'dirtiness'. It is unrelated to physical cleanliness or moral taint.

For the menstruant in pre-industrial society, her temeiyah might even have been a welcome relief, a lightening of her load of domestic burdens, An excuse to rest. For the couple who become tamei by virtue of their love-making, it might also have been a welcome reprieve from communal obligations and to be allowed, of sorts, to focus on each other until nightfall.

Am I an apologetic for this system? Absolutely. As a Progressive Jew who is at once vested in the Tradition, I take a maximalist view of kabbalat mitzvot (the acceptance of the commandments). Just as I believe that each Jew possesses the right to informed autonomy vis a vis the commandments, I also believe that each mitzvah has the potential to be transformative in our lives. Hence I would challenge and encourage each Jew to think intently about the beauty that each mitzvah can bring them. Before a mitzvah is deconstructed and discarded, perhaps it serves us well to consider its merits. Given my personal perspective, only when it is clear as daylight that a mitzvah violates its own integrity and our moral sensibilities, do I deem it unfit for my practice.

I am of course more than aware that the purity system in Biblical Judaism can carry many mysogynist overtones, as can the niddah system as later defined by Rabbinic law.
But I also believe the system can be redeemed. Even in our modern world, eons past the destruction of the Temple and the collapse of the majority of our purity laws, I believe that the concepts behind niddah still ring true. Also, I believe that adverse effects notwithstanding, the mitzvah can be practiced sensitively in a way that increases its beauty and meaning for both spouses. In a time where individuals can feel profoundly insecure about their physicality and about the place of intimacy in their lives and relationships, a Progressive and sensitive practice of niddah can teach women and men the value of their bodies and the virtue of patience.

It is up to us to make our Torah a torat chesed, a Torah of lovingkindness and empowerment. Taharat hamishpacha may not be for everyone but there can be much holiness found in this system. Niddah fulfils the promise recited under the wedding canopy: that both spouses shall be 're'im' and 'ahuvim': friends and lovers. This spiritual and physical discipline can invigorate a marriage and encourage mutual emotional growth. Thinking about the holy vessels that we occupy and what it means to integrate God, blood and sexuality gives power and a renewed understanding to the words of Ezekiel: 'in your blood, live!'

Joodse kerstgedachte

Deze column verscheen eerder in december 2010 op Nieuw W!J.

Mijn man en ik hebben een eeuwigdurende machloukes (meningsverschil) over kerst. Ik vind het leuk. Hij heeft er een hekel aan. Wij joden vieren geen kerst maar het is onmogelijk om je te onttrekken aan het kerstgebeuren dat de decembermaand genadeloos verovert. Hij verfoeit de commercialisering, de hypocrisie ("Opeens moet er nu wél vrede-op-aarde komen?" of: "Nu geven mensen opeens wél geld aan goede doelen?") en de opgelegde en hooggespannen (familie)verwachtingen en geforceerde gezelligheid.

Ik ben wat milder gestemd en bezie de boel door een meer (kerst)roze bril. Ik vind het eigenlijk wel gezellig. Ik geniet van de lichtjes op straat en in de bomen, de geur van dennenbomen, de lekkere hapjes bij Albert Heijn (joden zijn dol op gerookte zalm en toastjes!) en de rijkelijk versierde etalages. Ik ben geen wintermens maar het kerstseizoen maken de donkere dagen van december voor iedereen wat draaglijker. We stralen wat meer warmte en gezelligheid uit en zelfs wildvreemden wensen elkaar vrolijk kerstfeest (en ik zal dan niet als een soort joodse Ebenezer Scrooge nukkig lopen verklaren dat ik ‘geen kerst vier’ – het is een kleine moeite voor mij om iemand een vrolijk kerstfeest te wensen).

Wat ik vooral waardeer aan kerst is de intentie. Mensen doen meer hun best voor elkaar. Het huis wordt mooi aangekleed en mensen ontpoppen zich als een keukenprins of –prinses. Op tafel komt een fraai linnen kleed met gepoetst tafelzilver en men borrelt van te voren met Proscecco in sjieke glaasjes. Of zoiets. Leven met intentie maakt het leven mooier, rijker en bijzonder. Bewust zijn van de schoonheid om je heen geeft je de kans om van je leven een kunstwerk te maken en deze schoonheid met anderen te delen.

Maak van je leven een kunstwerk, vervul elke daad met schoonheid en liefde. In de joodse traditie heet dit principe: hidoer mitswa, de verfraaiing van het gebod. Dus maken wij joden de mooiste torarollen voor in sjoel en kiddoesjbekers voor het zegenen van de wijn op sjabbat. We versieren onze synagoges en huizen en proberen elk gebod en elke taak op de mooiste manier uit te voeren. In de praktijk komt dit het beste tot uitdrukking met sjabbat, de joodse rustdag. Ik bak dan het lekkerste gevlochten brood (galle), kakelvers uit de oven. Het lekkerste eten bewaren mijn man en ik voor sjabbat (gerookte zalm op toastjes wellicht). Voordat ik de kaarsen aansteek en de sjabbat inluid, kleed ik mij in mijn mooiste kleding. Een glanzende zijden rok, een bijzondere sieraad en mijn lievelingsparfum. Op tafel ligt een wit kleed en alles is netjes gedekt. Zo genieten we dankbaar van de schoonheid van de wereld om ons heen en verbijzonderen wij deze.

Toevallig wil dat kerstavond dit jaar samenvalt met sjabbesavond. Zo kan ik ‘meeliften’ op het kerstgevoel. Geen dennenboom of kerststalletje uiteraard, maar wel extra mooie kaarsjes in huis en een welriekend winterboeket op tafel. Inspiratie opdoen uit de kersteditie van de Allerhande en een lekker recept kosjer-vriendelijk maken. En dan écht genieten van de langste en donkerste sjabbesavond van het jaar.

Ik wens u allemaal sjabbat sjalom (een vreedzame sjabbat) en een gelukkige en vooral prachtige kerst!

Vrouwen en het Joodse gebed

Tefillin leggen, 2007 - foto genomen voor Reliflex

Dit artikel is in 2007 verschenen in Reliflex, de voorganger van Nieuw W!J. Vrouwen en het Joodse gebed

Het religieuze jodendom steunt op twee gedachten. Enerzijds is iedere mens – man en vrouw – geschapen naar Gods beeld en dus gelijkwaardig. Anderzijds steunt het jodendom op verplichting. Deze twee concepten zijn van belang om de joodse eredienst te begrijpen.

Elke jood – man of vrouw – kent de verplichting tot gebed. Maar deze verplichting kent in het traditionele jodendom een zwaardere rol toe aan mannen dan aan vrouwen. Mannen moeten drie maal daags bidden en bij het ochtendgebed een gebedsmantel met schouwdraden (talliet) dragen en gebedsriemen (tefilien) aanleggen. Vrouwen zijn van deze geboden vrijgesteld. De traditionele uitleg is dat vrouwen zorg voor huishouden en kinderen hebben en niet belast moeten worden met tijdsgebonden geboden die secuur uitgevoerd moeten worden. Een meer antropologische uitleg zou zijn dat het in een patriarchale samenleving niet gepast werd geacht dat vrouwen een publieke en rituele rol zouden uitvoeren. Bovendien werden vrouwen in juridische zin niet als (volledig) handelingsbekwaam beschouwd.

Binnen het orthodoxe jodendom wordt deze traditionele rolverdeling nog steeds gehandhaafd: vrouwen mogen naar de sjoel maar hoeven niet en krijgen ook geen rituele functies toebedeeld. Op het dragen van talliet en tefilien ligt geen verbod, maar het wordt wel ontmoedigd. Een vrouw mag zich verplichten tot driemaal daags gebed en het uitvoeren van de rituelen, maar het is in de orthodoxie hoogst ongebruikelijk (Er is enige innovatie in de linkervleugel van de orthodoxie, maar is dit nog heel pril).

Verder zijn de seksen traditioneel gescheiden in de synagoge van de orthodoxe gemeenschap. Met het oog op bescheidenheid en seksuele ingetogenheid wordt het gepaster gevonden als mannen en vrouwen niet naast elkaar zitten. Oorspronkelijk was er in de joodse tempel het ‘vrouwenhof’ maar mannen en vrouwen kwamen hier wel samen. Alleen tijdens het Loofhuttenfeest, waar het er losbandig aan toe kon gaan, werd een speciaal vrouwenbalkon opgericht. Hieruit leidden latere rabbijnen af dat een scheiding van de geslachten volgens de joodse wet als wenselijk of verplicht werd gezien.

De niet-orthodoxe stromingen (het progressieve reform- of liberale jodendom, en het wat behoudender conservatieve jodendom) besloten al snel om van deze praktijk af te wijken. Het werd niet als langer relevant ervaren om mannen en vrouwen te scheiden in de dienst, terwijl de seksen vrij met elkaar omgaan in het maatschappelijke verkeer.

Ook ten aanzien van de verplichting tot het gebed en het gebruik van rituele voorwerpen sloeg het niet-orthodoxe jodendom een andere richting in. Het liberale jodendom heeft het bindende karakter van de halacha, de joodse wet, losgelaten en ziet de geboden als keuzes die vanuit een eerzaam geweten gemaakt dienen te worden en niet per se als verplichtingen. Het conservatieve jodendom ziet de halacha nog wel als bindend maar staat ook open voor juridische innovatie. De conservatieve jood blijft verplicht maar heeft man en vrouw met betrekking tot gebed, ritueel en halachische handelingsbekwaamheid gelijkgetrokken.

De consequentie voor de praktijk is dat men in veel liberale en conservatieve sjoels vrouwen een talliet kan zien dragen: vrouwen kunnen de dienst leiden, de thora lezen, tellen mee in de minjan – het gebedsquorum – en kunnen dus ook voorzanger of rabbijn worden. Religieuze gelijkberechting is hiermee een feit.

Ikzelf heb mij in mijn joodse praktijk verplicht tot het driemaal daagse gebed en de tijdsgebonden geboden zoals talliet en tefilien. Mijn beweegreden om als vrouw deze verplichtingen op mij te nemen is tweevoudig. Enerzijds ben ik gemotiveerd door een egalitair (of ‘feministisch’) bewustzijn. Als ik gelijke rechten in de samenleving nastreef, is het consequent om ook mijn verantwoordelijkheden als gelijke op religieus gebied op mij te nemen. Anderzijds is mijn motivatie diep religieus of spiritueel te noemen: het is een verdieping van mijn avodat Hasjem (het dienen van de Eeuwige). Het voegt nuance, troost en discipline toe aan mijn joodse gebedspraktijk. Op deze manier heb ik een keuze gemaakt om mijn religiositeit heel serieus te nemen.

Driemaal daags bidden, het ombinden van de woorden van God (in de huisjes van de gebedsriemen zitten heilige thorateksten) en het me hullen in een gebedsmantel brengen mij niet alleen veel rust en introspectie maar ook waardigheid. Ik sta voor de Eeuwige zoals ik ben, toegewijd en kritisch tegelijk, helemaal als vrouw en helemaal als gelijke.

Joden, blijf!

Deze column verscheen eerder in december 2010 op Nieuw W!J in reactie op de kwestie Bolkestein.

Ik heb het ook wel eens meegemaakt. Liep ik over straat met een davidster om mijn hals die net even te veel opviel om vervolgens getrakteerd te worden op een scheldkannonade die ik niet woordelijk zal herhalen. De strekking echter was duidelijk: verwensingen over gaskamers en Hitler ontbraken niet.

Volgens VVD-prominent Frits Bolkestein dienen joden hun boeltje te pakken en te emigreren wanneer wij met antisemitisme worden geconfronteerd. "Joden emigreer!" is de strekking van zijn betoog. Bolkestein schetst een somber beeld van "bewust levende joden" die "zich moeten realiseren dat er geen toekomst meer voor hen is in Nederland".

Hoewel Bolkestein correct is in het signaleren van (de toename van) antisemitisme, acht ik zijn oplossing moreel onhoudbaar. Het vraagstuk over de relatie tussen onze Europese geschiedschrijving, de Holocaust en migrantenjongeren is een veel breder vraagstuk die de grenzen van de joodse gemeenschap overstijgt. Discriminatie, uitsluiting en respectvol omgaan met het leed van anderen zijn algemene vraagstukken voor onze samenleving. Groeiende intolerantie en polarisatie gaan ons allemaal aan en het is gevaarlijk om te denken dat racistische incidenten op zichzelf staan. Dit soort incidenten kunnen juist een graadmeter zijn van wat er in de samenleving speelt.

Het valt niet te ontkennen dat de joodse gemeenschap in Nederland met een probleem van (groeiend) antisemitisme kampt. Dat Bolkestein een discussie over deze problematiek begint, is te waarderen. Het eerlijk en openlijk bespreekbaar maken van de oorzaak van antisemitisme vergt moed. Maar weglopen van het probleem is niet het antwoord. In zijn opvatting schuilt ook een gevaar van verdere polarisatie, van een verder ‘wij versus hen’-denken. Eerder zou ik kiezen voor de dialoog, hoe stroef en pijnlijk die soms ook verloopt. Het Joods-Marokkaans Netwerk is een voorbeeld van moeizame maar vruchtbare dialoog. De gesprekken zijn niet gemakkelijk; wel waardevol. Dialoog houdt niet alleen maar - zoals de critici ter rechterzijde vaak schertsend zeggen - ‘kopjes thee drinken’ in. Het betekent spijkers met koppen slaan. Leraren instrueren om toch gewoon over de Holocaust te doceren en de plegers van antisemitisme (en andersoortig racisme) kordaat en volgens het recht te straffen.

Als ‘bewust levende’ jood kan ik maar één weerwoord bedenken: ‘Joden blijf!’ De Nederlandse en de Europese beschaving hebben door de eeuwen heen veel van elkaar kunnen leren. Als joden zouden we juist meer rechtvaardigheid in onze gebroken wereld moeten brengen en met trots onze waarden en identiteit moeten uitdragen. We moeten samen met onze niet-joodse, christelijke en islamitische buren daadkrachtig optreden om er voor te zorgen dat onze samenleving van iedereen blijft.

Mijn persoonlijke ervaring met antisemitische incidenten kwamen door ‘blanke, autochtone’ jongeren. Discriminatie en uitsluiting is een strijd voor ons allemaal.

Chanukkah Activity

Stockimage by Google

This was a brief lunch-time Chanukkah activity that I crafted for my fellow students at Leo Baeck College. The purpose of the activity was to not only see Chanukkah as the celebration of a military victory or of Divine intervention but rather as a celebration of inner transformation as we move from darkness into light, from our inner values to an outer expression thereof. Feel free to use it if you like it - just credit me.

Your Inner Light Channukah Group Activity

The Rabbis transformed Chanukkah from being a military commemoration to a feast celebrating the Chanukkah ‘miracle’ of the oil fueling the lights of the Menorah for eight days. The essence of Chanukkah to the Rabbis was ‘pirsumei nisa’, the ‘publication of the miracle’ (T. Bavli, Shabbat 21a). Hence, we are commanded to light lights, increasing in number every day (according to Beit Hillel) and place them in window sills or doorways. In other words, we have to let our light shine!

How about if we extend the rabbinic metaphor even further? We are commanded to be an ‘or l’goyim’ (Isaiah 42:6) and let our Jewish values of oneness and justice shine through. But how can we be a light unto the nations if we cannot let our inner light shine? Is it a coincidence that we celebrate the miracle of a very private, invisible light: that of the Temple, by lighting public lights? There is a correlation between the external and the internal. Let us explore this further.

In these dark days, we need light. Outside and inside. In order to strengthen our outer light, we must strengthen our inner light. Here are a few exercises for doing this.

- Music and song: surround yourself with uplifting music (i.e. Matisyahu)
- Light a candle. Reflect on what inner light means to you. What are the internal values you would like to express externally (pirsumei nisa)?
- Chanukkah also relates to a spiritual battle: what forces of ‘assimilation’ (i.e. losing part of yourself or your identity) have you overcome in the name of your own integrity/authenticity?
- What do you consider miraculous in your life?
- The miracle is that the oil burnt for eight days. Reflect on when you were surprised to find that you inner light burnt longer than expected. When were the moments in your life that you were so much stronger than you thought you would be?
- The candles lit during each night add up to 36 (1+2+3+4+5+6+7+8=36) and this corresponds the the Gematria of the ‘lamed vavnik’, the 36 mythical righteous who light up our world with their righteousness. Who do you consider your lamed vavnik in your life?
- Here are cards for you to write. There are two exercises. Write a small blessing/compliment to each of those present and let the cards rotate. When you finally get your own card, write a small blessing/compliment to yourself. Keep this card by your Chanukkiah when you light it each day to give you winter cheer!
- Write a few cards for the staff we appreciate at our workplace.
- Eat nosh and sing some more!

Chag Chanukkah Sameach!

Clubhuis

Deze column verscheen eerder in november 2010 op Nieuw W!J.

Ik heb meer dan zeshonderd Facebookfriends. Als dit een (schijn)indicatie moet zijn van mijn populariteit, dan ben ik op mijn 32ste populairder dan ooit. Nu is dat niet zo moeilijk, ik was geen populair kind. Ik was mager, lelijk, droeg een bril met jampotglazen en veel erger nog: veel te bijdehand, op het irritante af. Het schoolplein als speelveld van sociaal darwinisme was een plek waar ik niet graag kwam.

Ondertussen is het helemaal goed gekomen en heb ik goede vrienden en een hele lieve echtgenoot. Maar het schoolpleinmetafoor is mij bijgebleven. Ik heb namelijk een vermoeden dat wij als samenleving nooit de hekken van het schoonplein verlaten hebben.

Men zegt dat kinderen bikkelhard zijn maar ook volwassenen kunnen er wat van. Er wordt gepest op de werkvloer en zelfs binnen het gezin. Sociale terreur en de daaropvolgende eenzaamheid zijn van alle tijden.

Gelukkig kent het schoolpleinverschijnsel ook een tegengif. Kon je vroeger je plek niet vinden in de woeste jungle van sociale relaties, dan was er altijd nog het clubhuis. Je had de padvinderij, de zuilen met ieder zijn jeugdverenigingen of gewoon, letterlijk, een clubhuis. In het clubhuis kon je samenkomen met gelijkgestemden. Je vond daar geborgenheid en vriendschap. Het was een veilige plek die uitnodigde tot solidariteit en zelfontplooiing.

Maar veel van die clubhuizen zijn gesloten. De zuilen zijn ingestort en wij leven tussen de brokstukken. Nederland is in rap tempo ontkerkelijkt maar ook seculiere organisaties zoals het Humanistisch Verbond en politieke partijen hebben moeite om leden vast te houden. Nu de donkere dagen in december naderen, vraag ik mij af bij welk vuur wij ons zullen verwarmen. Ondanks dat ik ‘reli’ ben, betreur ik de secularisering niet. Wat ik wel betreur is het verlies van de sociale samenhang die ermee gepaard ging. Helaas is wat dat betreft het grote sociale experiment van de jaren zestig en zeventig mislukt. (Tegelijkertijd moeten we niet vergeten wat haar successen waren – wij plukken daar nog dagelijks de vruchten van.)

Ikzelf prijs mij gelukkig dat ik wel lid ben van een clubhuis. Ik hoef nooit alleen thuis te zitten als ik dat niet wil. Mijn - joodse - clubhuis biedt mij gezelligheid, structuur en verdieping. Ik kan naar de sjoel gaan voor gebed en bezinning maar ook voor een cursus Israëlische dans, een discussieavond of een concert. Mijn clubhuis maakt sociaal contact gemakkelijk. Na de sjoeldienst is er bij het kopje koffie altijd wel iemand om mee te kletsen, een warme stem die vraagt hoe het is. Mocht ik, God verhoede, ziek worden, dan weet ik dat de gemeenschap indien nodig bij zal springen. Met de donkere dagen in december zal ik niet alleen zitten maar met mijn ‘clubhuisleden’ Chanoeka, het joodse lichtjesfeest, vieren.

En u? Wat doet u om de eenzaamheid te verdrijven? Ik heb alvast een goede suggestie voor u. Ga op onderzoek uit en vind een leuke groep gelijkgestemden. Richt uw eigen clubhuis op! Het geeft zoveel meer voldoening dan eenzaam rondhangen op het schoolplein.

Hosea Presentation

wedding ring / weheartit

This presentation was in part inspired by a 'd'var haftarah' I wrote previously on Hosea. I decided to take the main concept from my d'var haftarah and rework it in a more thorough and cohesive manner.

Living by Example, Re-envisioning of Love: the Marital Covenant in the Book of Hosea

For those of you who wrap tefillin, you will know the beautiful passage from Hosea 2:21-22:

‘Verastich li leolam, vere'astich li betzedek, uv’mishpat, uv’chesed uv’rachamim, verastich li b’emunah veyada’at et Adonai’ – ‘(And I will espouse [betroth] you forever, I will espouse you with righteousness and justice, and with goodness and mercy, and I will espouse you with faithfulness, and then you shall be devoted [you shall know] the Eternal.’

Hosea (8th century BCE) lived in the days of Kings Uzziah, Jotham, Ahaz and Hezekiah of Judah and of King Jeroboam, son of Joash of Israel. He is in many ways both a remarkable and tragic prophet. His prophetic message is executed by him living it personally as an example. Hosea’s critique of the spiritual infidelity of the Children of Israel is reinforced by the circumstances of his own life. In Hosea’s case, the personal is profoundly political. He is forced to marry the prostitute Gomer of Diblaim and sires three children with her. This causes considerable torment for Hosea, as Magonet writes in ‘A Rabbi’s Bible – Prophets in Conflict’:

“Hosea finds in the troubled and tangled emotional interrelationship with his unfaithful wife the feelings and reactions of God when confronted with a wayward Israel, lurching back and forth between love and hatred, overwhelming sympathy and bitter feelings of betrayal.”[1]

These personal events happen against a larger political backdrop of the latter days of the Kingdom of Israel (the Nothern Kingdom), before it is overrun by the Assyrians in 721 B.C.E. The book of Hosea describes a society in decline with rampant injustice and idolatry through the Cult of Baal.

Hosea sires three children with Gomer and all three are cruelly yet prophetically named: Jezreel (‘God will scatter/sow’), after the valley of the Kings where many sins were committed and Lo-Ruchama (‘unloved’) and Lo-Ammi (‘not my people’).

Hosea was the first prophet to phrase the covenantal relationship between God and Israel in marital and monogamous terms. Chastening the Jewish people for their idolatry, he compares this to adultery and creates an oft-repeated refrain of monotheism as spiritual monogamy. However, Hosea is not only interested in chiding the Jews in the name of God but also offers them healing their relationship through the forgiveness of God. The divine voice oscillates between anger and love. It is unsurprising, then, that Hosea and Gomer are reconciled in the end (in chapter three) as he buys Gomer back from her lovers.

“…Go, befriend a woman who, while befriended by a companion, consorts with others, just as the Eternal befriends the Israelites, but they turn to other gods… then I hired her for fifteen [shekels] of silver, a homer of barley, and a lethech of barley; and I stipulated with her, ‘in return, you are to go a long time without either fornicating or marrying; even I [shall not cohabit] with you.’” (Hosea 3:1-3)

What is surprising, however, is the form in which this reconciliation takes place. Hosea takes back Gomer, even though she has been with (or married to) other men. This is a direct violation of a Torah commandment in Deuteronomy 24:4:

“A man takes a wife and possesses her. She fails to please him because he finds something obnoxious about her, and he writes her a bill of divorcement, hands it to her, and sends her away from his house, she leaves his household and becomes the wife of another man; then this latter man rejects her, writes her a bill of divorcement, hands it to her, an sends her away from his house; or the man who married her last dies. Then the first husband wo divorced her shall not take her to wife again, since she has been defiled—for that would be abhorrent to the Eternal.”

Interestingly, this motif is repeated in Jeremiah 3:1:

“[The word of the Eternal came to me] as follows: If a man divorces his wife, and she leaves him and marries another man, can he ever go back to her? Would not such a land be defiled? Now you have whored with many lovers; can you return to Me?—says the Eternal.”

What is even more intriguing about the marital metaphor in Hosea is the way in which it is re-imagined. Feminist scholars have critiqued the use of the marital metaphor in prophetic literature. Often, women are imagined by the prophetic imagination as being unfaithful and unclean. It is true that in many cases, the patriarchal model for marriage is reaffirmed.

A feminist Bible scholar writes in ‘Women’s Bible Commentary’:

“The book of Hosea is a much-examined work among feminist biblical scholars because the prophet Hosea is the first to employ the metaphor of husband for the Deity, casting Israel in negative female imagery as the adulterous wife. This imagining reflects the historical situation in Ancient Israel where gender relationships were asymmetrical… this socially conditioned relationship deeply affects the theology of Hosea… certainly the male violence embedded in the text of Hosea… should make readers… wary of an uncritical acceptance of the marriage metaphor.”[2]

And yet, from this model speaks a great tenderness and love between God and Israel. As Mufts writes in ‘Who Will Stand in the Breach? A Study of Prophetic Intercession’:

“God originally sent prophets to Israel to demonstrate to them His great love. Even at the moment of His anger, He manifests His love by listening to the prayers of the prophets, prayers that control and calm His anger.”[3]

So, there is a tension between castigation and love, a historical reality and a prophetic (perhaps even messianic) ideal of marriage and gender relationships. We can see something similar in the disparity between Genesis chapter one and chapter two and three. In Genesis chapter one, the equality of man and woman is asserted:

“And God created man in His image: in the image of God He created him. Male and female He created them.” (Gen. 1:27)

In Genesis chapters two and three, however, the narrative is significantly different:

“This one at last, is bone of my bones, and flesh of my flesh, this one shall be called Woman, for from Man she was taken.” (Gen. 2:24) and “and to the woman, He said, ‘I will make most severe your pangs in childbearing; in pain you shall bear children, yet your urge shall be for your husband and he shall rule over you.” (Gen. 3:16)

A similar pattern can be found in Hosea. The key words that illustrate this tension are ‘Ba’al’ and ‘Ish’. Initially, a woman’s husband is described as a ‘ba’al’, a master and ruler. This is the patriarchal marriage that feminist scholars critique. This is the historical reality in which Israelite women were acquired for a bride-price and subjugated to their husbands. Yet, in Hosea’s bold re-envisioning of marriage between the Eternal and Israel, the ba’al is replaced with ‘ish’; a far more neutral and egalitarian term.

‘And in that day—declares the Lord—you will call Me Ishi, and no more will you call Me Ba’ali. For I will remove the names of the Ba’alim from her mouth, and they shall nevermore be mentioned by name.’ (Hosea 2:18)

Hosea is proposing something revolutionary, I think. Not only is the Eternal eager to take His beloved bride back (just as Hosea took Gomer back) but moreover, He is yearning to develop their relationship. God appears to says through his prophet that in the Messianic Era, Israel and God will not relate to each other in old terms but in new ones. Not through a model of patriarchy shall God be served, but perhaps through a model of marital egalitarianism. The poignantly neutral word ‘Ish’—man—is substituted.

And so, I suggest that the text has two important layers: the reality of a patriarchal marriage and the ideal of a fully egalitarian, spiritual marriage. Of course, it would be anachronistic and inaccurate to project modern notions of egalitarianism and feminism onto the book of Hosea. And yet, one cannot help but notice Hosea’s radical reworking of the marital relationship. What started in abuse and a disparity of power may end in an authentic relationship of love between equal spouses or partners (not unlike the lovers in Shir haShirim!). Interestingly, also the prophet Malachi speaks tenderly of a wife:

“… the Eternal is a witness between you and the wife of your youth with whom you have broken faith, though she is your partner and covenanted spouse.’ (Mal. 2:14)

The Hebrew used here is ‘chaver’techa v’eshet britecha’. The word ‘chaver’ denotes both deep friendship and equality. This in turn is strengthened by the word ‘brit’, covenant.

It seems fitting then, that after the passage (in chapter two of Hosea) on ‘ishi’, the citation at the beginning of this presentation is invoked: ‘ve'erastich li leolam’… Hosea speaks to us on many levels: the real, the mundane, the problematic, patriarchal the personal, but also the hopeful, the prophetic, the messianic and the deeply intimate. If Hosea could imagine a ‘tikkun’ between the Eternal and Israel just as he imagined a tikkun between him and Gomer, then shouldn’t we as modern readers be able to do the same? Let us think about the ramifications of both Hosea’s theological and marital re-imaginings: authentic and healthy relationships between spouses and the Divine that honour and respect the integrity of all parties concerned.


[1] Magonet, Jonathan, ‘A Rabbi’s Bible – Prophets in Conflict’, p. 156
[2] ‘Hosea’, Yee, Gale, A, in ‘Women’s Bible Commentary’, Newsom, Carol Ann, Ringe, Sharon, H., Westminster John Knox Press, 1998, ed., p. 211
[3] Mufts, ‘Who Will Stand in the Breach? A Study of Prophetic Intercession’ in ‘Love and Joy’, p. 33