Hieronder vind u de derasja (droosje) die ik op vrijdagavond 21 mei heb gehouden in de Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam.
Er zijn meerdere wegen naar de misjkan – pluralisme van kedoesja
Dit is mijn eerste keer dat ik in de LJG Amsterdam een droosje geef en wij boffen niet met deze parsje!
Dit is een complexe, moeilijke parsje met vele lijnen die door elkaar lopen. Parasjat Naso lijkt willekeurig en adresseert een aantal moeilijke thema’s.
De vraag is: is de parsje ook willekeurig? We gaan op een korte ontdekkingsreis om een patroon te vinden.
Wat kunnen wij van dit ogenschijnlijk onsamenhangende stuk tekst leren?
De parsje in vogelvlucht vertelt het verhaal van:
- Volkstelling van Gersonieten, Merarieten en Kehatieten die dienen in de ontmoetingstent.
- Rituele onreinheid door tza’arat (een soort Bijbelse lepra), zav (genitale emissies) en toemat met (rituele onreinheid door de dood).
- Het Sota ritueel van de vrouw die van overspel wordt verdacht.
- De Nazir: de man of vrouw die zich toewijdt aan een ascetisch leven zonder wijn en zonder het haar te knippen.
- De Priesterzegen (Birkat Kohaniem).
- Het opzetten van het tabernakel en de twaalf stamleiders die hun vrijwillige offers komen brengen.
- Mosjé spreekt met de Eeuwige in de ontmoetingstent.
De vraag is natuurlijk of er een onderliggend thema is. Wat is het belang van zoveel detail? En wat hebben al deze elementen gemeen?
Laten we drie mysterieuze thema’s nader bekijken: de Birkat Kohaniem, de Sota, en de Nazir.
De eerste is ons bekend en vertrouwd. De andere twee, echter, zijn onbegrijpelijker.
Maar het verbindende element is dat ze allemaal te maken hebben met de misjkan (het tabernakel) als symbol van de goddelijke aanwezigheid in onze wereld. En ze hebben allemaal te maken met kedoesja - heiliging.
Nadat we deze drie elementen besproken hebben, gaan we in op wat heiliging ons progressieve Joden vandaag de dag nog te bieden heeft.
Birkat Kohaniem/Priesterzegen - dit is uiteraard bekend uit de liturgie.
In de parsje staat er emor lahem (Num 6:23) wanneer de Eeuwige de Kohaniem gebiedt het volk te zegenen. Volgens Rashi staat er emor lahem (meervoud) zodat iedereen - de hele kille (gemeenschap) de zegen kon horen en ontvangen. Iedereen telt mee.
Er is een interessant spanningsveld wat betreft de Priesterzegen. Wij zeggen de Birkat Kohanim voor onze kinderen op Sjabbat terwijl de overgrote meerderheid van ons geen Kohaniem zijn. Toch wordt Israël een goy kadosj (een heilig volk) een een mamlechet kohaniem (een koninkrijk van Priesters) genoemd. Het is belangrijk om te onthouden dat dit niet doelt op de zogenaamdede 'superioriteit' van het Joodse volk maar doet ons juist herinneren aan onze opdracht om de wereld te vervolmaken. Kortom: wees de zegen die je wilt ontvangen.
Sota is het ritueel van de van overspel verdachte vrouw die voor de Kohen moet verschijnen.
Het is wel zo dat haar man haar eerst moet waarschuwen dat hij haar verdenkt en haar aanspreken op wat (in in deze patriarchale cultuur) op verdacht gedrag lijkt. Mocht zij deze waarschuwing in de wind slaan, dan heeft hij het recht om haar officieel te betichten.
Zij moet voor de Kohen verschijnen en de bittere wateren drinken. Dit is gewijd water uit een aardewerken pot waarin stof van de vloer van de misjkan is vermengt. Tevens wordt er een vloek met de Naam van God op perkament geschreven en in het water opgelost. De vrouw moet vervolgens een eed afleggen bij de Kohen.
Als zij schuldig is dan zwelt haar buik en verschrompelt haar schoot. Is zij onschuldig dat zal zij zwanger worden.
Is deze zwangerschap een beloning voor haar trouw? Volgens Rabbi Akiva in de Babylonischa Talmoed, Masechet Sotah 26a werd een onvruchtbare vrouw vruchtbaar door de wateren.
Hoe kunnen we dit bizarre ritueel begrijpen in het kader van kedoesja - heiligheid?
In de Bavli Kiddoesjin 30b staat de er sjalosj sjoetafim (drie partners) betrokken zijn in de schepping van nieuw leven: de man, de vrouw, en de Eeuwige. Samen vormen zij een uniek verbond.
De parallel met het Gouden Kalf (egel hazahav) dat beschreven staat in Exodus 32 dwingt zich aan ons op. Hierbij het beeld wat de Israëlieten aanbaden verbrand, vermalen en opgelost in water. De Bne Israel werden gedwongen om er van te drinken.
Spirituele monogamie en echtelijke monogamie staan gelijk aan elkaar.
Kunnen we toch nog een relevante boodschap opmaken uit het Sota ritueel?
In Bavli Sjabbat 116a staat geschreven over het Sota ritueel dat God bereid is om Zijn Naam te laten wissen voor sjalom bayit (een vredig gezinsleven) tussen man en vrouw. Hoe moeilijk het Sota ritueel ook te begrijpen is voor de moderne mens kunnen we er toch misschien uit opmaken dat het Sota ritueel de kracht heeft om een vloek tot zegen te maken, om een vrouw te redden van de schaduw van verdenking, om de harmonie tussen echtelieden te herstellen. De verdachtmaking van ontrouw kan worden getransformeerd tot een symbool van trouw - tussen man en vrouw en tussen God en mens. Heiliging door trouw is hier het thema.
De Nazir (nazireeër) functioneert als tegenhanger van de Kohen. De Nazir is iemand die vrijwillig kiest om een gewijd bestaan te leiden voor een bepaalde periode. Dit doet hij (of zij) door het afzweren van wijn en druifproducten en door het laten groeien van het haar. In deze parsje staat beschreven hoe de Nazir ook heilig is. Ki yazir l’adonai, kadosj adonai. Want hij is gewijd aan de Eeuwige en heilig voor de Eeuwige. Deze formulering, kadosj l'adonai staat ook op de diadeem van de Hogepriester geschreven.
In tegenstelling tot Priesterschap is naziroet een vrijwillig en egalitair principe. Elk Jood (ook een vrouw) kan een Nazir worden.
Interessant is dat een Kohen zijn allernaasten mag begraven ondanks het risico van rituele verontreiniging door toemat met. Een Nazir, echter, mag niet eens zijn naaste familieleden begraven omdat ook hij onrein kan worden. De parsje (Num 6:7) geeft hiervoor een reden: ‘ki nezer elohav al rosjo - omdat de kroon van de Eeuwige op zijn hoofd rust’.) Waarom het verschil tussen de Kohen en de Nazir? Men zou verwachten dat de restricties voor de Kohen nog altijd zwaarder zouden moeten zijn. De uitleg is dan ook dat de Nazir vrijwilig kiest voor zijn restricties, en de Kohen niet. Aangezien het Priesterschap een overerfelijke functie is erkent de Torá dat het onrechtvaardig zou zijn om de Kohen te veroordelen tot een situatie waarin hij niet eens zijn dierbaren kan begraven. De Nazir, echter, kiest bewust voor zijn of haar positie, zoekt die extra heiligheid op en moet daarvoor de consequenties aanvaarden. Hiermee wordt de Nazir ook een beetje een Kohen.
Een vergelijking tussen de twee posities dringt dan zichzelf ook op. Zoals de Nazir is heiliging iets waar we onszelf aan kunnen verbinden, hoe moeilijk die keuze ook is. En soms is heiliging iets wat je gewoon moet aanvaarden en moet integreren in je bestaan, zoals de Kohen.
Samenvattend zouden we kunnen betogen dat zingeving is de kunst van een lijn zien in het alledaagse of het willekeurige.
Wij lezen de Tora liefdevol met de vooronderstelling dat de tekst – hoe obscuur of problematisch ook - ons dieper inzicht kan geven.
Dit typisch Joodse en rabbijnse proces van kritisch en zorgvuldig lezen schept een dynamische relatie tussen ons, de tekst en de Eeuwige.
Ondanks zijn ondoorgrondelijkheid, zien wij patronen in de parsje die allen wijzen in de richting van kedoesja/heiliging. Zoals de priesterzegen die het volk heiligt, de Sota die gezegend kan worden door haar huwelijkse trouw en de Nazir die door eigen initiatief een rijker geloofsleven kan ervaren.
Maar wat betekent heiliging voor ons vandaag de dag? Blijft het alleen maar bij oude en obscure rituelen? Nee. Heiliging geeft ons de opdracht om bewust en ethisch met ons Jodendom bezig te zijn. Zonder betrokkenheid bij de wereld kan kedoesja introvert worden. Het is juist onze opdracht – vooral ook als progressieve Joden – om zelfbewust met beide benen in de moderne wereld te staan.
Kedoesja heb je niet – je streeft het na. Ik nodig u uit om na te denken over hoe bijzondere momenten en daden uw leven verrijken. Is dat door tikkoen olam? Door het doen van mitswot? Door lernen? Of door intens te genieten van de natuur en de wereld om ons heen? Door in aanraking te komen met de eigen creativiteit? Door het koesteren van menselijke relaties?
Dit is namelijk de kracht van deze parsje: het leert ons over een pluralisme van kedoesja – een modern thema. Net zo goed dat er verschillende manieren zijn om Joods te zijn, leert parasjat Naso ons dat er verschillende manieren zijn om kedoesja na te streven: door werk, ritueel, talent, devotie, (huwelijkse) trouw, gebed, creativiteit, liefde enzovoorts. Wij moeten ieder onze eigen manier vinden en daar met integriteit en authenticiteit – en niet te vergeten, vreugde - naar handelen. Zo kunnen we altijd de dialoog aangaan. Met elkaar en de Eeuwige. Er zijn namelijk altijd meerdere wegen die naar de misjkan leiden.
Er zijn meerdere wegen naar de misjkan – pluralisme van kedoesja
Dit is mijn eerste keer dat ik in de LJG Amsterdam een droosje geef en wij boffen niet met deze parsje!
Dit is een complexe, moeilijke parsje met vele lijnen die door elkaar lopen. Parasjat Naso lijkt willekeurig en adresseert een aantal moeilijke thema’s.
De vraag is: is de parsje ook willekeurig? We gaan op een korte ontdekkingsreis om een patroon te vinden.
Wat kunnen wij van dit ogenschijnlijk onsamenhangende stuk tekst leren?
De parsje in vogelvlucht vertelt het verhaal van:
- Volkstelling van Gersonieten, Merarieten en Kehatieten die dienen in de ontmoetingstent.
- Rituele onreinheid door tza’arat (een soort Bijbelse lepra), zav (genitale emissies) en toemat met (rituele onreinheid door de dood).
- Het Sota ritueel van de vrouw die van overspel wordt verdacht.
- De Nazir: de man of vrouw die zich toewijdt aan een ascetisch leven zonder wijn en zonder het haar te knippen.
- De Priesterzegen (Birkat Kohaniem).
- Het opzetten van het tabernakel en de twaalf stamleiders die hun vrijwillige offers komen brengen.
- Mosjé spreekt met de Eeuwige in de ontmoetingstent.
De vraag is natuurlijk of er een onderliggend thema is. Wat is het belang van zoveel detail? En wat hebben al deze elementen gemeen?
Laten we drie mysterieuze thema’s nader bekijken: de Birkat Kohaniem, de Sota, en de Nazir.
De eerste is ons bekend en vertrouwd. De andere twee, echter, zijn onbegrijpelijker.
Maar het verbindende element is dat ze allemaal te maken hebben met de misjkan (het tabernakel) als symbol van de goddelijke aanwezigheid in onze wereld. En ze hebben allemaal te maken met kedoesja - heiliging.
Nadat we deze drie elementen besproken hebben, gaan we in op wat heiliging ons progressieve Joden vandaag de dag nog te bieden heeft.
Birkat Kohaniem/Priesterzegen - dit is uiteraard bekend uit de liturgie.
In de parsje staat er emor lahem (Num 6:23) wanneer de Eeuwige de Kohaniem gebiedt het volk te zegenen. Volgens Rashi staat er emor lahem (meervoud) zodat iedereen - de hele kille (gemeenschap) de zegen kon horen en ontvangen. Iedereen telt mee.
Er is een interessant spanningsveld wat betreft de Priesterzegen. Wij zeggen de Birkat Kohanim voor onze kinderen op Sjabbat terwijl de overgrote meerderheid van ons geen Kohaniem zijn. Toch wordt Israël een goy kadosj (een heilig volk) een een mamlechet kohaniem (een koninkrijk van Priesters) genoemd. Het is belangrijk om te onthouden dat dit niet doelt op de zogenaamdede 'superioriteit' van het Joodse volk maar doet ons juist herinneren aan onze opdracht om de wereld te vervolmaken. Kortom: wees de zegen die je wilt ontvangen.
Sota is het ritueel van de van overspel verdachte vrouw die voor de Kohen moet verschijnen.
Het is wel zo dat haar man haar eerst moet waarschuwen dat hij haar verdenkt en haar aanspreken op wat (in in deze patriarchale cultuur) op verdacht gedrag lijkt. Mocht zij deze waarschuwing in de wind slaan, dan heeft hij het recht om haar officieel te betichten.
Zij moet voor de Kohen verschijnen en de bittere wateren drinken. Dit is gewijd water uit een aardewerken pot waarin stof van de vloer van de misjkan is vermengt. Tevens wordt er een vloek met de Naam van God op perkament geschreven en in het water opgelost. De vrouw moet vervolgens een eed afleggen bij de Kohen.
Als zij schuldig is dan zwelt haar buik en verschrompelt haar schoot. Is zij onschuldig dat zal zij zwanger worden.
Is deze zwangerschap een beloning voor haar trouw? Volgens Rabbi Akiva in de Babylonischa Talmoed, Masechet Sotah 26a werd een onvruchtbare vrouw vruchtbaar door de wateren.
Hoe kunnen we dit bizarre ritueel begrijpen in het kader van kedoesja - heiligheid?
In de Bavli Kiddoesjin 30b staat de er sjalosj sjoetafim (drie partners) betrokken zijn in de schepping van nieuw leven: de man, de vrouw, en de Eeuwige. Samen vormen zij een uniek verbond.
De parallel met het Gouden Kalf (egel hazahav) dat beschreven staat in Exodus 32 dwingt zich aan ons op. Hierbij het beeld wat de Israëlieten aanbaden verbrand, vermalen en opgelost in water. De Bne Israel werden gedwongen om er van te drinken.
Spirituele monogamie en echtelijke monogamie staan gelijk aan elkaar.
Kunnen we toch nog een relevante boodschap opmaken uit het Sota ritueel?
In Bavli Sjabbat 116a staat geschreven over het Sota ritueel dat God bereid is om Zijn Naam te laten wissen voor sjalom bayit (een vredig gezinsleven) tussen man en vrouw. Hoe moeilijk het Sota ritueel ook te begrijpen is voor de moderne mens kunnen we er toch misschien uit opmaken dat het Sota ritueel de kracht heeft om een vloek tot zegen te maken, om een vrouw te redden van de schaduw van verdenking, om de harmonie tussen echtelieden te herstellen. De verdachtmaking van ontrouw kan worden getransformeerd tot een symbool van trouw - tussen man en vrouw en tussen God en mens. Heiliging door trouw is hier het thema.
De Nazir (nazireeër) functioneert als tegenhanger van de Kohen. De Nazir is iemand die vrijwillig kiest om een gewijd bestaan te leiden voor een bepaalde periode. Dit doet hij (of zij) door het afzweren van wijn en druifproducten en door het laten groeien van het haar. In deze parsje staat beschreven hoe de Nazir ook heilig is. Ki yazir l’adonai, kadosj adonai. Want hij is gewijd aan de Eeuwige en heilig voor de Eeuwige. Deze formulering, kadosj l'adonai staat ook op de diadeem van de Hogepriester geschreven.
In tegenstelling tot Priesterschap is naziroet een vrijwillig en egalitair principe. Elk Jood (ook een vrouw) kan een Nazir worden.
Interessant is dat een Kohen zijn allernaasten mag begraven ondanks het risico van rituele verontreiniging door toemat met. Een Nazir, echter, mag niet eens zijn naaste familieleden begraven omdat ook hij onrein kan worden. De parsje (Num 6:7) geeft hiervoor een reden: ‘ki nezer elohav al rosjo - omdat de kroon van de Eeuwige op zijn hoofd rust’.) Waarom het verschil tussen de Kohen en de Nazir? Men zou verwachten dat de restricties voor de Kohen nog altijd zwaarder zouden moeten zijn. De uitleg is dan ook dat de Nazir vrijwilig kiest voor zijn restricties, en de Kohen niet. Aangezien het Priesterschap een overerfelijke functie is erkent de Torá dat het onrechtvaardig zou zijn om de Kohen te veroordelen tot een situatie waarin hij niet eens zijn dierbaren kan begraven. De Nazir, echter, kiest bewust voor zijn of haar positie, zoekt die extra heiligheid op en moet daarvoor de consequenties aanvaarden. Hiermee wordt de Nazir ook een beetje een Kohen.
Een vergelijking tussen de twee posities dringt dan zichzelf ook op. Zoals de Nazir is heiliging iets waar we onszelf aan kunnen verbinden, hoe moeilijk die keuze ook is. En soms is heiliging iets wat je gewoon moet aanvaarden en moet integreren in je bestaan, zoals de Kohen.
Samenvattend zouden we kunnen betogen dat zingeving is de kunst van een lijn zien in het alledaagse of het willekeurige.
Wij lezen de Tora liefdevol met de vooronderstelling dat de tekst – hoe obscuur of problematisch ook - ons dieper inzicht kan geven.
Dit typisch Joodse en rabbijnse proces van kritisch en zorgvuldig lezen schept een dynamische relatie tussen ons, de tekst en de Eeuwige.
Ondanks zijn ondoorgrondelijkheid, zien wij patronen in de parsje die allen wijzen in de richting van kedoesja/heiliging. Zoals de priesterzegen die het volk heiligt, de Sota die gezegend kan worden door haar huwelijkse trouw en de Nazir die door eigen initiatief een rijker geloofsleven kan ervaren.
Maar wat betekent heiliging voor ons vandaag de dag? Blijft het alleen maar bij oude en obscure rituelen? Nee. Heiliging geeft ons de opdracht om bewust en ethisch met ons Jodendom bezig te zijn. Zonder betrokkenheid bij de wereld kan kedoesja introvert worden. Het is juist onze opdracht – vooral ook als progressieve Joden – om zelfbewust met beide benen in de moderne wereld te staan.
Kedoesja heb je niet – je streeft het na. Ik nodig u uit om na te denken over hoe bijzondere momenten en daden uw leven verrijken. Is dat door tikkoen olam? Door het doen van mitswot? Door lernen? Of door intens te genieten van de natuur en de wereld om ons heen? Door in aanraking te komen met de eigen creativiteit? Door het koesteren van menselijke relaties?
Dit is namelijk de kracht van deze parsje: het leert ons over een pluralisme van kedoesja – een modern thema. Net zo goed dat er verschillende manieren zijn om Joods te zijn, leert parasjat Naso ons dat er verschillende manieren zijn om kedoesja na te streven: door werk, ritueel, talent, devotie, (huwelijkse) trouw, gebed, creativiteit, liefde enzovoorts. Wij moeten ieder onze eigen manier vinden en daar met integriteit en authenticiteit – en niet te vergeten, vreugde - naar handelen. Zo kunnen we altijd de dialoog aangaan. Met elkaar en de Eeuwige. Er zijn namelijk altijd meerdere wegen die naar de misjkan leiden.
2 comments:
Esther,
Ik lees regelmatig uw stukjes, waarin je op toegankelijke wijze de voor ons (Christenen) vaak moeilijk te begrijpen zaken, belicht. Ik vind het belangrijk om ook het OT goed te kunnen begrijpen. Ik wil u daarvoor hartelijk danken. Ik hoop ooit in de gelegenheid te zijn U te horen spreken.
Met hartelijke groet,
Ben van Buitenen
Esther,
Ik lees regelmatig uw stukjes, waarin je op toegankelijke wijze de voor ons (Christenen) vaak moeilijk te begrijpen zaken, belicht. Ik vind het belangrijk om ook het OT goed te kunnen begrijpen. Ik wil u daarvoor hartelijk danken. Ik hoop ooit in de gelegenheid te zijn U te horen spreken.
Met hartelijke groet,
Ben van Buitenen
Post a Comment