The House of Secrets

'The House of Secrets - the Hidden World of the Mikveh' van Israëlische schrijfster Varda Polak-Sahm leest weg als een spannend meisjesboek. Zo spannend dat de lezer er zelfs rooie oortjes van kan krijgen.

Polak Sahm's verslag van de wondere wereld van het mikwe houdt ergens in het midden tussen een (amateur) etnografie en een bespiegeling rondom gender, seksualiteit en spiritualiteit. Het gedurfde verslag neemt de lezer mee op een ware ontdekkingsreis naar een geheime en intieme wereld waar erotiek en religiositeit diep verweven zijn.

De auteur heeft een tijdlang onderzoek gedaan bij een aantal Ultra-Orthodoxe mikwedames in Israël en heeft als seculiere Jood geprobeerd een geheel andere wereld op papier te vangen. Dit is goed gelukt. In haar boek geeft ze op persoonlijke en boeiende wijze hun wereld vol tegenstrijdigheden weer. Tegenstrijdigheden tussen de oprecht vrome mikwedames en de seculiere kalles (bruidjes) die met lood in hun schoenen naar het rituele bad gaan om aan de eisen van het rabbanoet (Israëlisch opperrabbinaat) te voldoen. Tegenstrijdigheden tussen de (relatieve) macht en autonomie die de mikwedames hebben in het bestieren van het mikwe en het onwrikbare gezag van de rabbijnen boven hen. Tussen vertrouwen en macht, liefde en plicht, hoop en angst, eros en God. Polak Sahm vervlecht dit alles kundig in een pakkend narratief en etaleert hiermee haar talent als verhalenvertelster. Ook weeft ze in dit verhaal haar eigen ontdekkingstocht naar het mikwe. Hierdoor wordt het boek ook een soort ego-document.

De vrouwen in het boek belichamen al deze tegenstellingen. Van de sexy seculiere echtgenote die koket in haar rode minirokje toch trouw maandelijks het rituele bad bezocht tot de diep gelovige vrouwen die met bedekt haar discreet en ingetogen gebruik maken van het mikwe. Van Ashkenazim tot Sefardim, vroom en vrij, jong en oud. Ontroerend zijn de verhalen over een zwaar lichamelijke gehandicapte bruid die ondanks alles toch naar het mikwe komt en hilarisch zijn de anekdotes over Amerikaanse aanhangsters van het Kabbalah Center die toegang tot de levende wateren van het mikwe zoeken.

Het boek is ontwapenend in zijn eerlijkheid en daardoor behoorlijk pittig in zijn openbaringen. Ja, dit boek gaat over seksualiteit en is behoorlijk expliciet in de beschrijving daarvan. Seksualiteit en het mikwe zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar het gaat vooral om hoe (religieuze) vrouwen omgaan met hun lichaam, God, hun gemeenschap en zijn (soms stringente en patriachale) wetten. Het is een intiem portret van hoe deze vrouwen hun cyclus en hun huwelijkse plichten ervaren. 'The House of Secrets' is een intens en vurig relaas.

De eerdergenoemde tegenstellingen spatten van de bladzijden en dit is dan ook meteen één van de tekortkomingen van het boek. Het is geen makkelijke of toegankelijke kost. Alles staat op scherp: zwart-wit, zonder schaduwen of grijswaarden. Dit boek pulseert met passie en dat maakt het zowel aanlokkelijk als gevaarlijk voor de beginnende lezer over dit onderwerp. Er is plaats voor een breed spectrum aan ervaringen maar geen plaats voor nuances. Het boek geeft voornamelijk de ervaringen en zienswijzen weer van de (Ultra-) Orthodoxie. In het boek worden aannames en uitspraken gedaan over vrouwen, seksualiteit, lichaam en (rabbinaal en patriarchaal) gezag die voor liberalere of feministische lezers behoorlijk rauw op het dak kunnen vallen.

Toch ben ik dankbaar dat de schrijfster mij op deze ontdekkingsreis heeft meegenomen. Maar wat ik miste in haar boek was nuancering en een bredere representatie van wat het mikwe voor vrouwen (en mannen!) kan betekenen. Mildere en gematigde stemmen en interpretaties van de Halacha (Joodse wet) omtrent taharat hamisjpacha (deze huwelijkse wetten) ontbreken.

Helaas wordt het daarom voor niet- (of Modern) Orthodoxe mikwegebruiksters tamelijk moeilijk gemaakt om met het verhaal te identificeren. Dat is een gemiste kans. Nu het mikwe in het Progressieve, Liberale en Conservative Jodendom een opmars maakt is het juist belangrijk om over literatuur te beschikken die de gebruiken en concepten rondom het mikwe, de vrouwelijke cyclus en de heiliging van seksualiteit in een vrouwvriendelijke en moderne context kan plaatsen. Wat dat betreft slaagt Varda Polak-Sahm daar maar deels in. Teveel van haar verhalen kunnen weerstand opwekken bij de moderne of feministische lezer.
Dit alles maakt het boek dus eerder tot een handleiding 'mikwe voor gevorderden'.

Nu nog hopen op een boek dat dit zelfde thema behandelt vanuit de ervaringen van niet- of Modern Orthodoxe mikwegebruiksters. Het zou prachtig zijn om een relaas te lezen dat dit (nog onontgonnen) gebied verkent.
Ondanks mijn kritische kanttekeningen lof voor Polak-Sahm's boek. Lof voor de durf en integriteit waarmee het geschreven is en voor de moed van alle (Orthodoxe) vrouwen die ons bekend hebben gemaakt met hun Huis van Geheimen.
Ik wacht met spanning op een eigentijds en toegankelijk vervolg.